Tα αίτια, τα χαρακτηριστικά και τις συνέπειες της πολύπλευρης κρίσης του Ύστερου Μεσαίωνα και να περιγράψετε τις νέες πολιτικές, κοινωνικές και πνευματικές πραγματικότητες που αναδείχθηκαν μετά το τέλος αυτής της περιόδου (ύστερος 13ος - 15ος αιώνας)

2014-01-16 08:19

ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ Π. ΚΟΥΜΑΝΑΚΟΣ  ( 2^η εργασία ΕΑΠ)

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014

 

 

 

Περιεχόμενα:

 

 

               Εισαγωγή …………….…………………………………………………………………………….……….3

 

1. 14^ος αιώνας, ο χριστιανισμός εισέρχεται σε κρίση………………………………………………………………………………………….…….………….4

 

2. Η Ευρώπη στο κατώφλι της «Νέας Εποχής». Εκκλησιαστική Μεταρρύθμιση  - Αναγέννηση, το τέλος του μεσαίωνα.

α) Η κρίση της εκκλησίας και η αδυναμία του παπισμού, απαρχή της εκκλησιαστικής μεταρρύθμισης……………………..…………………………………………………………………………………….…..…….5

β)Αναγέννηση - Μεταρρύθμιση, δύο αλληλένδετες έννοιες………………………………….……………...6

 

 

 

3.  Η Ευρωπαϊκή οικονομική ανόρθωση, η υπερπόντια επέκταση και οι μεγάλες ανακαλύψεις……………………………………………………….…………………………7

 

4. Επίλογος………………………………………………………………………….…………………………..8

 

 

Βιβλιογραφία……………………………………………………………………………………………….9

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Εισαγωγή

 

Σε αυτή την εργασία θα γίνει μια προσπάθεια να αναλυθεί η πολύπλευρη κρίση που έπληξε τον χριστιανισμό τον 14^ο αιώνα, και να  αναλυθούν τα αίτια τα οποία οδήγησαν στην οικονομική ύφεση και στη κοινωνική αποδόμηση της Ευρώπης. Θα γίνει αναφορά επίσης στα χαρακτηριστικά της κρίσης, δηλαδή στο μεγάλο λιμό του 1315-1330, στην Ευρωπαϊκή πανδημία της πανώλης του 1347, στα αίτια και τις συνέπειες του εκατονταετούς πολέμου ανάμεσα στη Γαλλία και την Αγγλία και πόσο η κρίση αυτή επηρέασε την εκκλησία. Εν συνεχεία, θα εξετάσουμε ποια γεγονότα καθόρισαν το τέλος αυτής της περιόδου του Ύστερου Μεσαίωνα , ποιες ήταν οι νέες πνευματικές αξίες που αναδύθηκαν στις τέχνες, τι ήταν η «Ιταλική Αναγέννηση» και τι σήμαινε η εκκλησιαστική μεταρρύθμιση. Τέλος,  η ισχυροποίηση των μοναρχιών, η οικονομική ανασύσταση της Ευρώπης, οι υπερπόντιες ανακαλύψεις και οι πρώτες αποικιακές αυτοκρατορίες ήταν οι νέες κοινωνικές και πολιτικές πραγματικότητες που αναδύθηκαν την περίοδο αυτή και τις οποίες θα προσπαθήσουμε να περιγράψουμε.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3

 

1. 14^ος αιώνας, ο χριστιανισμός εισέρχεται σε κρίση.

 

 

       Από την έναρξη της μεσαιωνικής περιόδου στην Ευρωπαϊκή ιστορία, όπως αυτή ορίζεται, δηλαδή από τη κατάλυση της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας το 476μ.Χ., η δυτική Ευρώπη έφτασε στο τέλος του 13^ου αιώνα στο απόγειο της ανάπτυξης, της δύναμης και της σταθερότητας. Αυτή η διαδρομή  επιτελέσθηκε μέσα από πολλές μεταβολές όπως μετακινήσεις πληθυσμών, πολεμικές αναμετρήσεις, επιδρομές καθώς και αλλαγή του δημογραφικού και πολιτικού χάρτη. Στην ιστορική αυτή καμπή και στο πέρασμα από τον 13^ο στον 14^ο αιώνα, σύμφωνα με το ιστορικό  Jacques Le Goff μια σειρά από γεγονότα που ξεσπούν  όπως απεργίες, αστικές εξεγέρσεις, νομισματικές μεταβολές και τραπεζική κρίση στις Ιταλικές τράπεζες, έρχονται να ταράξουν  το υψηλό βιοτικό επίπεδο και τη κοινωνική ειρήνη και να θέσουν σε κρίση τον χριστιανικό κόσμο.[1]       

       Παράλληλα, καθώς έχουν σταματήσει οι επιδρομές και οι εκχερσώσεις γαιών, αφού «η εκχέρσωση γαιών σταματά, είτε από έλλειψη επιχειρηματικού πνεύματος και δημιουργικού ενθουσιασμού, είτε γιατί ήταν απαραίτητο να διατηρηθεί κάποια ισορροπία ανάμεσα στις καλλιεργήσιμες εκτάσεις, ανάγκη για τη βοσκή των κοπαδιών»[2], την ίδια χρονική περίοδο μια μεγάλη κλιματική αλλαγή αυξημένων βροχοπτώσεων, χαμηλών θερμοκρασιών και πλημμυρών είχε σαν αποτέλεσμα τη μείωση και αργότερα τη καταστροφή της γεωργικής παραγωγής με αποτέλεσμα την εκτίναξη των τιμών τους στα ύψη και τη πρόκληση παρατεταμένης περιόδου θανατηφόρου λιμού και σιτοδείας.  Όπως σημειώνει ο ιστορικός E. M. Burns, οι χωρικοί έγιναν ιδιαίτερα ευάλωτοι στις ασθένειες εξαιτίας του λιμού και ήταν τόσο πεινασμένοι ώστε έτρωγαν ακόμη και γάτες, σκύλους ή ποντίκια[3].

       Επειδή τις περισσότερες φορές σε εμφάνιση λιμού και συνθήκες σιτοδείας και λιμοκτονίας έχουμε την εμφάνιση επιδημιών, το 1347 Γενοβέζικα πλοία προερχόμενα από τη Μαύρη Θάλασσα, εισήγαγαν μία ενδημική[4] μάστιγα στην Ευρώπη, τη «μαύρη πανώλη», η οποία μέσα σε λίγα χρόνια, τη διετία 1347-1349, βρίσκοντας την Ευρώπη σε βαθιά οικονομική ύφεση και τους Δυτικοευρωπαίους καταπονημένους από το λιμό,  όχι μόνο αποδεκάτισε το ένα τρίτο έως το ένα τέταρτο του πληθυσμού, αλλά

δημιούργησε και ένα μεγάλο κύμα φυγής και εγκατάλειψης των πόλεων, προς ανεύρεση ασφαλέστερων τόπων. Η οικονομική ύφεση και η σιτοδεία δεν άργησαν να οδηγήσουν σε αγροτικές εξεγέρσεις και κοινωνικές  αναταραχές τόσο στη Γαλλία όσο και στην Αγγλία, οι οποίες κατεστάλησαν βίαια .

     Εν τω μεταξύ, ο φεουδαλισμός  που  πλήττεται από τη κρίση, στρέφεται στη λύση του πολέμου, ο οποίος ανασυστήσει μέσα από τα ερείπια την οικονομία και τη κοινωνία. Ο εκατονταετής πόλεμος που ξέσπασε ανάμεσα στη Γαλλία και την Αγγλία (1337-1453), ως λύση αντιμετώπισης των δυσκολιών των Άγγλων και Γάλλων ευγενών, δημιούργησε και αυτός με τη σειρά του έντονο κλίμα φοβίας και ανασφάλειας. [5] Κακοπληρωμένοι ή απλήρωτοι στρατιώτες συνιστούσαν μάστιγα για τους  κατοίκους της υπαίθρου, καθώς βιαιοπραγούσαν επί του πληθυσμού.[6]

 

 

 

2. Η Ευρώπη στο κατώφλι της «Νέας Εποχής». Εκκλησιαστική Μεταρρύθμιση  - Ανανέννηση, το τέλος του μεσαίωνα.

 

α) Η κρίση της εκκλησίας και η αδυναμία του παπισμού, απαρχή της εκκλησιαστικής μεταρρύθμισης.

 

      Αυτή η γενικευμένη Ευρωπαϊκή κρίση έπληξε ακόμη και την εκκλησία διχάζοντας τον παπισμό σε ολόκληρη τη διάρκεια του14^ο αιώνα. Το 1305 η έδρα του παπισμού μεταφέρθηκε από τη Ρώμη στη παπική κτήση της Αβινιόν στη Νότιο Γαλλία. Το 1378 η Ρωμαιοκαθολική εκκλησία βρίσκεται με δύο πάπες, τον Ουρβανό ΣΤ΄ στη Ρώμη και τον Κλήμη Ζ΄ στην Αβινιόν, και οδηγείται σε Σχίσμα. Το 1418 η σύνοδος της Κωνσταντίας[7] καθαίρεσε τους δύο πάπες, ενώνοντας προσωρινά και πάλι τη χριστιανοσύνη υπό τον ένα και μοναδικό πάπα της Ρώμης, τον Μαρτίνο Ε΄.

       Ωστόσο, ο περιορισμός της κοσμικής εξουσίας του πάπα από τους ισχυρούς μονάρχες και κυρίως η διαφθορά του κλήρου, αποδυνάμωσε το κύρος και την ισχύ της εκκλησίας και οδήγησε σε νέα θρησκευτική αντιπαράθεση, αυτή τη φορά όμως όχι σε παπικό επίπεδο, όπως είδαμε προηγουμένως, αλλά σε εθνικό. Η προτεσταντική επανάσταση ή «Μεταρρύθμιση» που πρέσβευε την επιστροφή στις πραγματικές αξίες του χριστιανισμού, τη λιτότητα στο τελετουργικό της εκκλησίας, και στην  αληθινή σχέση Θεού-ανθρώπου μέσω της πίστης χωρίς «μεσάζοντες», στράφηκε κατά της παπικής εκκλησίας και των πρακτικών χειραγώγησής της. Ξεκίνησε το 1517 στη Γερμανία, με αδιαμφισβήτητο ηγέτη τον μοναχό λόγιο Μαρτίνο Λούθηρο. Έχοντας μεγάλη απήχηση στα αστικά στρώματα, προκάλεσε τη δογματική διαίρεση των λαών της Ευρώπης σε δύο αλληλοκατηγορούμενες εκκλησίες, με τις θρησκευτικές αντιπαραθέσεις να έχουν πρωτεύουσα θέση στο 16^ο και 17^ο αιώνα.[8]

     

β) Αναγέννηση-Μεταρρύθμιση, δύο αλληλένδετες έννοιες.

 

Στο πνεύμα της γενικότερης αμφισβήτησης που κυριαρχούσε εκείνη τη περίοδο στο τέλος του 15^ου και αρχές 16^ου αιώνα, που για πολλούς ιστορικούς σηματοδοτείται το τέλος του μεσαίωνα, έρχεται η τυπογραφία να διαδώσει σε ολόκληρη την Ευρώπη τις αρχές του ανθρωποκεντρικού ρεύματος του Ουμανισμού, δηλαδή την προβολή της ανθρώπινης φύσης και την αμφισβήτηση των μεσαιωνικών δογμάτων, μέσω του κύριου εκπροσώπου της, του Έρασμου. Ο Ουμανισμός καθώς και ο ατομικισμός, κοινωνικό ρεύμα που θεωρεί τον άνθρωπο βασικό κορμό της κοινωνίας[9], είχαν τις ρίζες τους στην Αναγέννηση.

      Η Αναγέννηση η οποία εκδηλώθηκε αρχικά στην Ιταλία τον 14^ο αιώνα από τη κοινωνία του Ύστερου Μεσαίωνα, υπήρξε μια εξελικτική διαδικασία στον τομέα των τεχνών και των γραμμάτων. Ανέπτυξε τις κλασσικές σπουδές και ανέδειξε τα κλασσικά μνημεία. Διαφοροποιήθηκε από το μεσαιωνικό πνεύμα και έφερε στο προσκήνιο τον άνθρωπο. Στα μετέπειτα στάδιά της ύμνησε τη φύση, την εγκόσμια ζωή, τον άνθρωπο και συνδέθηκε άμεσα με το κίνημα της θρησκευτικής μεταρρύθμισης. Αναγέννηση, Ουμανισμός και Μεταρρύθμιση υπήρξαν έννοιες στενά συνδεδεμένες μεταξύ τους και οδήγησαν την Ευρώπη σε μια νέα εποχή.

 

 

3.  Η Ευρωπαϊκή οικονομική ανόρθωση, η υπερπόντια επέκταση και οι μεγάλες ανακαλύψεις.

Όπως είδαμε οι αλλεπάλληλες συμφορές στην Ευρώπη έπληξαν θεσμούς, αξίες, την κοινωνική συνοχή, την εκκλησία και ιδιαίτερα την οικονομία. Παρόλα αυτά δεν παγιώθηκε μια γενικευμένη οικονομική ύφεση και έτσι ο Δυτικός πολιτισμός δεν κατέρρευσε. Οι αλλαγές που προέκυψαν στους συνεταιρισμούς και στις εμπορικές συναλλαγές ήταν καινοτόμες και δημιούργησαν τις συνθήκες για το πέρασμα από το φεουδαρχικό σύστημα στον καπιταλισμό.[10]Οι σπουδαιότερες από αυτές τις καινοτομίες ήταν  η καταγραφή λογαριασμών (ανάπτυξη της λογιστικής), η παροχή δανείων, η πίστωση, καθώς και η εμφάνιση συναλλαγματικών και επιταγών.

      Στα τέλη του 15^ου – αρχές 16^ου αιώνα εκτός από το modus viventi Ιταλίας και Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας γεγονότα όπως, το τέλος του εκατονταετούς πολέμου, η αποκατάσταση της μοναρχίας στη Γαλλία και την Αγγλία καθώς και η ενοποίηση της μοναρχίας στην Ισπανία, εγκαινίασαν μία νέα εποχή πολιτικής σταθερότητας και οικονομικής ευμάρειας.

      Οι εξελίξεις στο τομέα της ναυσιπλοΐας (οπτικά όργανα, κιάλια, πυξίδα,  αστρολάβος[11]), της μετεωρολογίας , της αστρολογίας και της γεωγραφίας καθώς και η ναυπήγηση της καραβέλας,[12]κατέστησαν ικανούς τους Ευρωπαίους για υπερπόντιες αποστολές και εξερευνήσεις νέων κόσμων με σκοπό την κατάκτησή τους. Η ανακάλυψη της Αμερικής το 1492 από τον Γενουάτη Χριστόφορο Κολόμβο υπό τη προστασία και χρηματοδότηση του Ισπανικού στέμματος και ο περίπλους της Αφρικής  έξι χρόνια αργότερα από τον Πορτογάλο Βάσκο Ντε Γκάμα, γεγονότα κοσμοϊστορικής σημασίας, κατέστησαν την Ισπανία και την Πορτογαλία πρώτες αποικιακές αυτοκρατορίες και την Ευρώπη να κατέχει πλέον ηγεμονική θέση έναντι του υπόλοιπου κόσμου.[13]

 

 

 

   

 

 

 

4. Επίλογος

Εν τέλει, η πολύπλευρη κρίση του Ύστερου Μεσαίωνα παρήκμασε σαφώς τη φυσιογνωμία της Μεσαιωνικής Δύσης που ήταν αποτέλεσμα της σύγκλησης Ρωμαϊκών και «βαρβαρικών» δομών. Αρκετοί ιστορικοί προσδιορίζουν το τέλος του μεσαίωνα γύρω στο έτος 1500 χωρίς ωστόσο, να ορίζουν κάποιο συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός και αυτό διότι υπήρξαν γεγονότα στενά συνδεδεμένα. Τα αποτελέσματα της υπερπόντιας επέκτασης προσέδωσαν μια ηγεμονική συμπεριφορά στους Δυτικοευρωπαίους η οποία κορυφώθηκε στα τέλη του 19^ου αιώνα. Επίσης, η θρησκευτική μεταρρύθμιση μπορεί να  έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην εκκλησιαστική διαμόρφωση της Ευρώπης κλείνοντας τη σελίδα του φοβικού μεσαιωνικού εκκλησιαστικού σκοταδισμού όμως  η Αναγέννηση των γραμμάτων, των τεχνών και του πνεύματος ήταν εκείνη που αντικατέστησε τη θλιβερή φεουδαρχική κοινωνία και παράλληλα προετοίμασε τις συνθήκες εκείνες για την ιστορική μετάβαση της Ευρώπης στους «Πρώιμους Νέους Χρόνους».

 

 

 

 

 

 

 

     

 

      

 

 

 

 

 

 

 

 

 

8

Βιβλιογραφία

 

Αρβελέρ E.– Aymard M., Οι Ευρωπαίοι. Αρχαιότητα, Μεσαίωνας, Αναγέννηση, τόμος Α΄, (μτφρ Πάρης Μπουρλάκης), Αθήνα, εκ.Σαββάλας, 2009

 

Διαμαντίδης Α.,  Λεξικό των -ισμών. Από τον Αβανγκαρτισμό στον Ωφελιμισμό, εκ. Γνώση

 

Ράπτης Κ., Ιστορία της Ευρώπης από τον 6^ο έως τον 18^ο αιώνα, τόμος  Α΄, Πάτρα, εκ. ΕΑΠ, 1999

 

Τσιρπανλής Ζ. Ν., Η μεσαιωνική Δύση (5^ος-15^ος αι.), Θεσσαλονίκη, εκ. Βάνιας, 2004

 

 

Bertein S. – Milza P., Ιστορία της Ευρώπης, , Από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία στα Ευρωπαϊκά κράτη, 5^ος-18^ος αιώνας, τόμος 1, Αθήνα, εκ. Αλεξάνδρεια, 1997

 

Burns E. M., Ευρωπαϊκή ιστορία ο Δυτικός πολιτισμός: νεότεροι χρόνοι, (μτφρ. Τάσος Δαρβέρης), Θεσσαλονίκη, εκ. Επίκεντρο Α.Ε.,2006

 

Le Goff J., Ο πολιτισμός της μεσαιωνικής Δύσης (μτφρ. Ρίκα Μπενβενίτσε), Θεσσαλονίκη, εκ. Βάνιας, 1991

 

Nicholas D., H εξέλιξη του μεσαιωνικού κόσμου. Κοινωνία, διακυβέρνηση και σκέψη στην Ευρώπη 312-1500, (μτφρ. Μαριάννα Τζιαντζή), Αθήνα, εκ. ΜΙΕΤ, 2009

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

9