ΣΥΝΟΨΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

2018-05-11 07:42

ΣΥΝΟΨΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

                                     (Χαράλαμπος Κουμανάκος, Αθήνα 10 Μαΐου 2018)

9^ος-10^ος ΑΙΩΝΑΣ:

       Εμφάνιση του φεουδαλισμού ως ένα νέο κοινωνικό-οικονομικό σύστημα.

10^ος ΑΙΩΝΑΣ:

      Μερική αυτονομία στους καλλιεργητές να αναπτύξουν παραγωγική ικανότητα (κινητήρια δύναμη)

11^ος ΑΙΩΝΑΣ:

      Σημάδια οικονομικής ανάπτυξης. (Σταυροφορίες και εργασία σε χρήμα).

12^ος ΑΙΩΝΑΣ:

      Ο αιώνας της εξάπλωσης του χρήματος. Εποχή δανεισμού, άνοδος των πόλεων, δημιουργία προαστίων, ανάγκη ανάπτυξης ζωτικότητας. (Κάστα Πατρικίων).

13^ος &14^ος ΑΙΩΝΑΣ:

                            ΚΡΙΣΗ ΦΑΙΟΥΔΑΛΙΣΜΟΥ

      Αστικές εξεγέρσεις, συνεχής υποτίμηση και μείωση της κυκλοφορίας του χρήματος. Απροθυμία της φεουδαλικής αριστοκρατίας για επενδύσεις. Κρίση στην αγροτική παραγωγή, οικονομική ύφεση, σιτοδεία, πανώλη.

                          ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ

      Αντιπαράθεση ανάμεσα στην καταναλωτική φεουδαρχική αριστοκρατία και παραγωγική κοινότητα. Δημογραφική μείωση κατά το 1/3 εξαιτίας της πανώλης (σημείο καμπή για τον φεουδαλισμό), εμφάνιση του φαινομένου της φτώχειας.

15^ος ΑΙΩΝΑΣ:

      Υποχώρηση της επιδημίας της βουβωνικής πανώλης και εμφάνιση της θρησκευτικής Μεταρρύθμισης. Νέα κοινωνικό-οικονομική διάσταση, θρησκευτικές αντιπαραθέσεις, αποδυνάμωση του παπισμού (“Αιχμαλωσία” του παπισμού στην Αβινιόν 1378-1417 – ήταν η περίοδος εκείνη όπου η έδρα της Ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας από τη Ρώμη και το Βατικανό μεταφέρθηκε στην Αβινιόν της Γαλλίας – πολιτικές και θρησκευτικές σκοπιμότητες..). Παράλληλα ανάπτυξη των εμπορικών δικτύων, εμφάνιση των συναλλαγματικών και των χρηματαγορών, χανσεατικές ενώσεις (εμπορικές ενώσεις των χωρών της Βορ. Θάλασσας).

Ο ΜΑΚΡΥΣ 16^ος ΑΙΩΝΑΣ (1450 – 1650):

      Από τα μέσα του 15^ου αιώνα υπάρχει δημογραφική ανάπτυξη με καίριο το ρόλο του κράτους. Διεύρυνση του αστικού χώρου, και ανάπτυξη στον κατασκευαστικό τομέα (βιοτεχνίες) έως τα μέσα του 16^ου αιώνα, δηλαδή περίπου για 100 χρόνια.

Τέλη 16^ου ΑΙΩΝΑ:

      Ανάσχεση της ανάπτυξης στον κατασκευαστικό τομέα. Μείωση του εισοδήματος – μείωση της κατανάλωσης εξαιτίας της επιδίωξης μεγιστοποίησης των κερδών από τους μεγαλογαιοκτήμονες.

17^ος ΑΙΩΝΑΣ: (ΠΡΟΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΟ ΣΤΑΔΙΟ)

                              ΕΙΣΟΔΟΣ ΣΕ ΓΕΝΙΚΟΤΕΡΗ ΚΡΙΣΗ

      Κλιματικές αλλαγές και επανεμφάνιση της πανώλης, 30ετής πόλεμος, νομισματική αστάθεια. Παράλληλα, αναστολή της ανάσχεσης ανάπτυξης στον κατασκευαστικό τομέα και εξάπλωσή του. Αποδυνάμωση των τεχνιτών και απώλεια της αυτονομίας τους υπέρ των εμπόρων κεφαλαιούχων καπιταλιστών ως μισθωτοί εργαζόμενοι εργάτες. Εξάπλωση του συστήματος της οικοτεχνίας. Συγκεντροποίηση της παραγωγής.

       ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΩΝ ΠΡΩΤΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ:

• Συγκεντροποίηση και οργάνωση της παραγωγής.
• Νέες εργασιακές σχέσεις.
• Επένδυση κεφαλαίων για περαιτέρω ανάπτυξη.
• Επιχειρηματική ανταγωνιστικότητα.
• Δημιουργία διεθνοποιημένης αγοράς.

18^ος ΑΙΩΝΑΣ (Ο ΜΑΚΡΥΣ 18^ος ΑΙΩΝΑΣ 1650 – 1800. Η ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΒΙΟΜΗΧΑΝΙΣΗΣ):

      Εξάπλωση του κατασκευαστικού τομέα. Περίοδος αντιφατικών τάσεων ανάπτυξης και συρρίκνωσης.

Δεκαετία 1720: Τα πρώτα σημάδια ανάκαμψης. Δημιουργία αναγκών στον αστικό χώρο για κατανάλωση των κατασκευασμένων προϊόντων. Εντατικοποίηση της εργασίας, εμφάνιση των γυναικών και των παιδιών στην εργασία.

Δεύτερο μισό 18^ου αιώνα (1750-1800):

                                                           ΑΝΑΣΤΑΤΩΣΗ

      Δημογραφική επέκταση, αδυναμία κάλυψης των αγαθών και εκτίναξη των τιμών. Εμπορευματοποίηση της εργασίας, επέκταση της τεχνολογίας, ζητήματα εργασιακών κινητοποιήσεων. Σκλήρυνση της εργοδοσίας και αναθεώρηση των προνομίων των εργαζομένων. Δημιουργία συλλογικών οργανώσεων και  αδελφοτήτων. Εμφάνιση της απεργίας ως μέσο πίεσης. Η εισαγωγή της νέας τεχνολογίας στάθηκε αιτία για την απώλεια  θέσεων εργασίας και αφετηρία για πολυάριθμές εργατικές κινητοποιήσεις. Εδραίωση ,μέσα στη νέα καπιταλιστική σχέση, της φθηνής ελκυστικής παιδικής και γυναικείας εργασίας.

 

1780-1800 (ΠΡΩΤΗ ΒΑΣΗ ΤΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ):

      Η χρήση άνθρακα ξεχώρισε τη Βρετανία έναντι των άλλων χωρών. (Αξιοποίηση της ενέργειας στην υαλουργία, ζυθοποιία κ.α.).

                                         ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ

• Γαλλική επανάσταση.
• Οι αστοί στο προσκήνιο.

                 ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΓΚΑΘΙΔΡΥΣΗ ΤΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ

• Υπαγωγή της γης στην ιδιωτική πρωτοβουλία.
• Σταδιακή απώλεια της ιδιοκτησίας των αγροτών.
• Μετασχηματισμός των αγροτών σε εργατικό δυναμικό.

19^ος ΑΙΩΝΑΣ (ΠΡΩΤΟ ΜΙΣΟ, 1800-1850):

      Εκτεταμένες επενδύσεις σε κεφάλαια. Κίνημα κατά της εκβιομηχάνισης και των μηχανών. Επιδείνωση του βιοτικού επιπέδου (μείωση εισοδήματος, αύξηση της θνησιμότητας, υψηλά ποσοστά ανεργίας, δανεισμός των λαϊκών στρωμάτων, όξυνση της εσωτερικής μετανάστευσης και μετακίνησης. Δεκαετία 1840: εισροή επενδυτικού κεφαλαίου, φρενίτιδα των σιδηροδρόμων.

19^ος ΑΙΩΝΑΣ (ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΙΣΟ, 1850-1900):

                                               Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ

• Αυτονόμηση του βιομηχανικού τομέα από τον αγροτικό.
• Επενδύσεις σε κεφαλαιούχα αγαθά στη βαριά βιομηχανία (άνθρακας, σίδηρος).
• Κερδοσκοπική διάθεση των κεφαλαιούχων.
• Ιδιαίτερα σκληρές συνθήκες εργασίας.

      Εξαιτίας της φρενίτιδας των σιδηροδρόμων σημειώθηκε υπερσυσσώρευση κερδοσκοπικών κεφαλαίων μειώνοντας τα κέρδη και αυξάνοντας το κόστος εργασίας και των πρώτων υλών. Κλίμα πανικού στις αγορές, πτώση των μετοχών, πτώχευση οργανισμών και τραπεζών. Παράλληλα, έντονη αναζωπύρωση της οικοδομικής δραστηριότητας, νέες δομές στα αστικά κέντρα, γκετικοποίηση των εργατών, προλεταριοποίηση των εργατικών συνοικιών.

1850-1870 ΔΕΥΤΕΡΗ ΦΑΣΗ ΤΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ:

      Πρωτοφανής ώθηση επενδυτικών κεφαλαίων στη βαριά βιομηχανία, πρωτοφανής κινητοποίηση και μιας τεράστιας μάζας εργατικού δυναμικού. Κινητοποίηση του τραπεζικού κόσμου από εμπορικές τράπεζες σε τράπεζες επενδύσεων με εδραίωση πιστωτικών ιδρυμάτων τα οποία αντλούσαν έσοδα από αστούς-μικροαστούς επενδυτές διψασμένους για κέρδος. Μαζικοποίηση της παραγωγής, δημιουργία αλυσίδων πολυκαταστημάτων, εξοβελισμός μικροαστών-καταστηματαρχών και περιθωριοποίησή τους ή ένταξή τους στον κόσμο των ημερομίσθιων εργατών. Μικρή κόπωση- ύφεση στα μέσα του αιώνα (δεκαετία 1850) με επιστροφή των τραπεζών στα ασφαλή πλαίσια των πιστωτικών ιδρυμάτων. Δεκαετία 1860: ανάσχεση της κόπωσης-ύφεσης και νέα απελευθέρωση της επενδυτικής επίθεσης ιδιαίτερα για την επέκταση και ανάπτυξη του σιδηροδρομικού δικτύου και των δημοσίων έργων.

Η ΑΥΓΗ ΤΟΥ 20^ου ΑΙΩΝΑ..

      …βρίσκει μια συγκροτημένη εργατική τάξη και ταξική συνείδηση μέσα από την αυτό-οργάνωση της εργατικής τάξης. Ο κόσμος ήταν πλέον ριζικά διαμορφωμένος απ’ ότι πιο πριν στην προβιομηχανική εποχή. Το χρηματιστηριακό κραχ του 1873 στη Βιέννη προκάλεσε ρωγμές στον κυρίαρχο οικονομικό φιλελευθερισμό δίνοντας  έτσι την ευκαιρία στην “παλιά” Ευρώπη να αντεπιτεθεί με την παλινόρθωση του κρατικού παρεμβατισμού, τον αυταρχισμό και τον συντηρητισμό εντείνοντας έτσι τον ιμπεριαλιστικό διακρατικό ανταγωνισμό. Το τέλος του 19^ου αιώνα και η αρχή του 20^ου εκφράζεται από τα κινήματα του προστατευτισμού στην οικονομία (κολεκτιβοποίηση)έναντι στην επέλαση του βιομηχανικού καπιταλισμού.

20^ος ΑΙΩΝΑΣ (ΠΡΩΤΟ ΜΙΣΟ, 1900-1950):

                                            Η ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ

      Οικονομική και κοινωνική κρίση πρωτοφανούς κλίμακας. Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος (ο “Μεγάλος Πόλεμος” 1914-1918), αντιπαράθεση δύο διαφορετικών παραδοσιακών αντίθετων ευρωπαϊκών δυνάμεων, δύο διαφορετικών κόσμων και νοοτροπιών, εκείνον της Γαλλίας και της Γερμανίας. Οκτωβριανή Επανάσταση στη Ρωσία. Συντριβή των θεμελίων της οικονομίας και της οικονομικής και νομισματικής σταθερότητας του κόσμου του 19^ου αιώνα.

      Έπειτα, από τον έντονο κρατικό παρεμβατισμό των χρόνων του πολέμου, προωθήθηκαν λύσεις για την επιστροφή στο καθεστώς προ του 1914, με σταθερές συναλλαγματικές αξίες και ελάχιστη κρατική παρέμβαση. Η Κ.Τ.Ε. (Κοινωνία Των Εθνών), κάτι αντίστοιχο του σημερινού Ο.Η.Ε., έπαιξε τον ρόλο του διαμεσολαβητή ανάμεσα στα επενδυτικά συμφέροντα και στις πτωχευμένες χώρες. Υπήρξε ανάπτυξη και ανάκαμψη στις οικονομίες των νικητριών δυνάμεων, όμως πρόσκαιρα διότι, επί ματαίω οι φωνές υπέρ της ελεύθερης οικονομίας δεν εισακούσθηκαν και τα εμφανή προβλήματα της καπιταλιστικής οικονομίας στις αρχές της δεκαετίας του 1920 οδήγησαν εκ νέου τις χώρες να κινηθούν με εσωστρέφεια υπέρ των εθνικών τους οικονομιών, με προστατευτικό – παρεμβατικό κρατικό χαρακτήρα.

      Την περίοδο 1924-1929 υπήρξε πρόσκαιρη ανάκαμψη, όμως ο υπερδανεισμός σε μια περίοδο απόλυτης κοινωνικής εξαθλίωσης, εξαιτίας του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου με προεξάρχουσα την Γερμανία, οδήγησε στο χρηματιστηριακό κραχ του χρηματιστηρίου της Νέας Υόρκης στις 29 Οκτωβρίου 1929. Η ύφεση έπληξε τη Βορειοαμερικανική βιομηχανία και επεκτάθηκε πολύ γρήγορα στην Ευρώπη δημιουργώντας συνθήκες οικονομικής κατάρρευσης των ευρωπαϊκών οικονομιών την περίοδο του Μεσοπολέμου, με εξαίρεση τη Βρετανία. Στα τέλη της δεκαετίας του 1930 υπήρξε μαζικό κύμα ανεργίας το οποίο απετέλεσε μείζονα κίνδυνο για την οικονομία και την κοινωνία της Ευρώπης. Ανάμεσα, λοιπόν, στον παραπαίοντα καπιταλισμό και τον Σοβιετικό κομμουνισμό έκανε την εμφάνισή του ο Ιταλικός φασισμός και λίγο αργότερα ο Γερμανικός εθνικοσοσιαλισμός.

      Φωνές σαν και εκείνη του βρετανού οικονομολόγου John Keynes, ότι η σταθερότητα και η ανάπτυξη της Ευρωπαϊκής οικονομίας θα περνούσαν μέσα από το δρόμο της αποκατάστασης της Γερμανικής οικονομίας, έφταναν στα κλειστά αυτιά του εκδικητικού ευρωπαϊκού συνασπισμού με επικεφαλής τη Γαλλία και την ταπεινωτική συνθήκη των Βερσαλλιών για τη Γερμανία. Ο φασισμός, βρίσκοντας πρόσφορο έδαφος στα μικρομεσαία στρώματα, καλλιέργησε κλίμα έντονης ξενοφοβίας και ανασφάλειας στην υπό κατάρρευση ευρωπαϊκή οικονομία. Ο οικονομικός σχεδιασμός του ναζισμού στη Γερμανία, έθρεψε την ιδέα της ενιαίας Ευρώπης σε μια ενοποιημένη οικονομία με μια ζώνη ελεύθερων συναλλαγών και επένδυση κεφαλαίων σε λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες, με τη Βρετανία εκτός και με επίκεντρο τη Γερμανική οικονομία ως ρυθμιστή των ευρωπαϊκών οικονομιών (Grossraumwitschaft).

20^ος ΑΙΩΝΑΣ (ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΙΣΟ, 1950-1980):

      Μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, υπήρξε επικράτηση της Κεϋνσιανής καπιταλιστικής θεωρίας υπέρ της κρατικής παρέμβασης:

• Πλήρης απασχόληση.
• Μαζική κατανάλωση.
• Κράτος πρόνοιας.
• Κράτος οικονομικής παρέμβασης με έλεγχο του τραπεζικού συστήματος.
• Σχέδιο Marshall με απελευθέρωση της ροής του ξένου συναλλάγματος.

      Θέσπιση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και της Παγκόσμιας Τράπεζας. Επικράτηση του Αμερικανικού σχεδιασμού ανάπτυξης ο οποίος βασίστηκε στην υψηλή παραγωγικότητα και τη μαζική κατανάλωση σύμφωνα με τις οποίες θα παρεμποδίζονταν οι εργατικές αναταραχές. Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα, Ε.Ο.Κ., Ευρωπαϊκή Ένωση.

Τεχνολογική Επανάσταση (TV – Radio κλπ) με τη νέα μαζική μέθοδο παραγωγής στα πρότυπα του Φορντισμού (Henry Ford – αλυσίδες). Μαζικές παραγωγές, άλματα προόδου, αυτοκίνητα.

      Η 20ετία 1950-1970 ήταν η χρυσή περίοδος για την Ευρώπη και την οικονομία της. Από τα τέλη όμως της δεκαετίας του 1960 άρχισαν να φαίνονται τα πρώτα σημάδια νέας οικονομικής ύφεσης:

• Κάμψη παραγωγικότητας.
• Πίεση στους μισθούς και στις τιμές.
• Κατάρρευση του Bretton Woods (σύστημα σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών των οικονομιών των χωρών σύμφωνα με τα αποθέματα της κάθε χώρας σε χρυσό σε μια σταθερή τιμή, όχι όμως το κάθε εθνικό νόμισμα να είναι άμεσα μετατρέψιμο σε χρυσό. Μετατρεψιμότητα σε χρυσό διατηρούσε μόνο το Αμερικανικό δολάριο, στην τιμή των 35 δολαρίων ανά ουγκιά, ενώ οι υπόλοιπες χώρες για να καθορίσουν την ισοτιμία τους σε χρυσό θα έπρεπε πρώτα να καθορίσουν την ισοτιμία του νομίσματός του σε σχέση με το δολάριο. Έτσι το δολάριο γινόταν ένα παρεμβατικό νόμισμα).
• Πετρελαϊκή κρίση 1973-1979 με τις χώρες του OPEC, την Αίγυπτο, τη Συρία και την Τυνησία να κηρύσσουν πετρελαϊκό εμπάργκο στη Δύση.
• Τεράστια δημοσιοοικονομικά ελλείμματα στις Η.Π.Α.

1960-1980: ΝΕΑ ΕΠΟΧΗ ΜΕΤΑΒΙΟΜΗΧΑΝΙΣΗΣ

      Επαναστατικός μετασχηματισμός της κοινωνίας, φοιτητικό κίνημα, φεμινιστικό κίνημα, Μάης ΄68, συρρίκνωση της εργατικής τάξης, νέα εποχή μεταβιομηχάνισης και παροχής υπηρεσιών.