ΣΧΟΛΙΑ ΣΤΗΝ ΕΓΓΕΛΙΑΝΗ ΣΚΕΨΗ 1.ΠΕΡΙ ΑΤΟΜΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΣΥΛΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑΣ
Η ΩΡΑΙΑ ΟΛΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΧΕΓΚΕΛ
Η Ωραία Ολότητα είναι η πνευματική και πολιτική δραστηριότητα του ανθρώπου της κλασικής εποχής. Αυτό υποστήριξε ο Χέγκελ για τον ενάρετο πολίτη της αρχαιότητας, ως μία πλήρη υπόσταση. Αυτή η έννοια ήρθε και θρυμματίστηκε μέσα από μια νέα κοσμοϊστορική Αλλαγή Παραδείγματος, σύμφωνα με τον επιστημολογικό τρόπο σκέψης του Thomas Kuhn (Κουν,1922-1996). Ως Παράδειγμα ορίζεται η συγκρότηση μιας νέας θεωρητικής κανονικότητας στην επιστήμη, εντός ενός ιστορικού πλαισίου όπου αναπτύσσεται η επιστήμη κάθε εποχής, με ερμηνευτικά σχήματα, επιστημονικές προσεγγίσεις, μεθοδολογίες και υποδείγματα από τα μέλη μια επιστημονικής κοινότητας. Αυτό όσο αφορά τις επιστήμες. Αλλαγή Παραδείγματος όμως μπορεί να θεωρηθεί η Αναγέννηση, η Γαλλική Επανάσταση ή ο Ουμανισμός. Ιστορικοί σταθμοί που άλλαξαν του ιστορικό ρου. Η θυροκόλληση των θέσεων του Λούθηρου που σήμανε τη θρησκευτική Μεταρρύθμιση, ή οι θρησκευτικές διαμάχες του 17ου αιώνα με αποκορύφωμα τον αιματηρό 30ετή πόλεμο και την εγκαθίδρυση του προτεσταντισμού στη Βορειοδυτική Ευρώπη.
Σύμφωνα λοιπόν με τον Χέγκελ, μετά το πέρας της Ωραίας Ολότητας, το υποκείμενο είναι στοχαζόμενο και χειραφετημένο από τη μήτρα των παραδόσεων της κλασικής αρχαιότητας. Αποφαίνεται για κάθε τι θεωρητικό, υπαρκτό ή ηθικό ζήτημα με γνώμονα αποκλειστικά τη φωνή της συνείδησής του. Η έρευνά του είναι Υπερβατολογική‧ πραγματοποιείται κατόπιν συνθετικών a priori κρίσεων. Είναι η έρευνα που προηγείται (a priori) της εμπειρίας με μοναδικό σκοπό να καταστήσει δυνατή την εμπειρική γνώση. Η ενότητα Υπερβατολογική αναφέρεται σε όλες εκείνες τις προϋποθέσεις (συνθήκες) της εμπειρίας (γνώσης), είτε είναι a priori μορφές νόησης, είτε a priori μορφές αίσθησης (χώρος, χρόνος). Πρόκειται είτε για ψυχολογικές (μεταφυσικές), είτε για λογικές προϋποθέσεις της γνώσης, δηλαδή μια συνύπαρξη αίσθησης και νου. Φύση και Λόγος, οι φαινομενικές εκφάνσεις ενός και αδιαίρετου θεμελίου, (Grund) κατά τον Χέγκελ, της πραγματικότητας καθεαυτής. Η εξατομίκευση της ζωής που εγκαινιάστηκε στην κλασική εποχή και γενικεύτηκε κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο εδραιώθηκε σε μια αρχή πολιτιστικού γίγνεσθαι την εποχή της Νεωτερικότητας‧ την εποχή της Απόλυτης ταυτότητας κατά τον Χέγκελ, όπου η εσωτερική εμπειρία της συνείδησης και η εξωτερική φυσική πραγματικότητα, το νοητικό και το υλικό στοιχείο συνυπάρχουν. Η εξατομίκευση, λοιπόν, έρχεται να αντικαταστήσει την ολότητα υπό νέους όρους.
ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ
Η φιλοσοφία ακολουθεί στη συνέχεια, ως μια οργανική ενότητα, να αφυπνίσει ευρύτερα την κοινωνία. Να διαπιστώσει, να επιβεβαιώσει, να διατυπώσει και να γνωστοποιήσει. Ο Χέγκελ απορρίπτει το Αγγλοσαξωνικό οικονομικό-κοινωνικό συμβόλαιο της εποχής του, τον Φιλελευθερισμό, τον οποίο θεωρεί άκρως αυτοαναφορικό του Εγώ και αποκομμένο από κάθε πλαίσιο ηθικής αμοιβαιότητας, ενταγμένο στην υπηρεσία του υλικού συμφέροντος επιμέρους ατόμων και ομάδων. Ο Χέγκελ μιλάει για ταξική συγκρότηση με μια κοινωνική διαστρωμάτωση τακτοποιημένη, όχι ως ένα υλικό μόρφωμα όπου θα υπηρετείται από κάποιο συμφέρον, αλλά ως συγκρότηση μιας συλλογικότητας με ηθική συνείδηση. Μιας κοινωνίας, όπου θα προεξέχει το Όλον αντί της ατομικότητας, υπό την αιγίδα του κράτους. Ενός κράτους, το οποίο δεν θα πρέπει να λειτουργεί με το χαρακτηριστικό ενός μηχανικού καταναγκασμού, αλλά ως εκπρόσωπος μιας φιλοσοφικής θέσης‧ μιας φιλοσοφικής έκφρασης της καθολικής συνείδησης και δευτερευόντως ως θεσμικός εγγυητής.
ΤΟ “ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟ” ΚΡΑΤΟΣ
Ο Χέγκελ αναφέρεται σε ένα κράτος φιλοσοφικό, το οποίο θα πρέπει να πυργώνεται πάνω από την ταξική χρησιμοθηρική συστημική ανάγκη. Για αυτό τον λόγο, αν και το ιδεώδες της αρχαίας ελληνικής αρετής, της αρχαίας ελληνικής πόλης, του αρχαιοελληνικού πνεύματος της κλασικής εποχής είναι παρωχημένο, πρέπει να παραμείνει ζωντανό στη σκέψη ως το μοναδικό παράδειγμα συλλογικού ηθικού βίου. Παρόλα αυτά, όμως, δηλώνει ότι ένας τέτοιος φιλοσοφικός ρομαντισμός “δεν είναι ο δρόμος προς το Απόλυτο”. Το Απόλυτο κατά τον Χέγκελ, δεν είναι Ουσία‧ είναι Υποκείμενο. Δίνει έτσι προβάδισμα στον άνθρωπο, επικρίνοντας έμμεσα την Σπινοζική σκέψη ότι η Απόλυτη Ουσία είναι ο Θεός. Εκείνο στο οποίο πιστεύει είναι το νόημα της ανθρώπινης ζωής ή αλλιώς, η εμφύσηση νοήματος στην ανθρώπινη ζωή. Μια ζωή μέσα σε ένα πλαίσιο συλλογικής ηθικής και όχι η ικανοποίηση του ατομικού υλισμού εντός ενός ανταγωνιστικού περιβάλλοντος υπό την πλάνη των ίσων ευκαιριών της φιλελεύθερης καπιταλιστικής κοινωνίας.
Θα πρέπει να προηγηθεί η μετάβαση του αθεράπευτα κλεισμένου Εγώ από το Εγώ του Ατομιστικού Ωφελιμισμού, στο Όλον. Να προηγηθεί το στάδιο της Εγγελιανής Τραγωδίας της Ηθικής Ζωής, όπου το Απόλυτο Εγώ θα βρεθεί αντιμέτωπο με τη συλλογική προσταγή που απορρέει από την Κοινότητα. Η υλική ικανοποίηση και η προαγωγή θα έρθουν αργότερα‧ στο Υπέρτατο Τέλος.
(Οι αναφορές αυτές έγιναν από το βιβλίο G.W.F. HEGEL, Πίστη και Γνώση η αναστοχαστική φιλοσοφία της υποκειμενικότητας στην πληρότητα των μορφών της ως φιλοσοφία του Καντ, του Γιακόμπι και του Φίχτε, μτφρ. Περικλής Βαλλιάνος, εκδ. Σαββάλας, Αθήνα 2010).