Οι κοινωνικές επιπτώσεις της βιομηχανικής επανάστασης. Λαμβάνοντας υπόψη τις θέσεις του EugèneBuret αναφερθείτε σύντομα στις εξελίξεις του κατασκευαστικού – μεταποιητικού τομέα στη διάρκεια της Πρώιμης Νεότερης εποχής.

2017-03-14 16:40

ΘΕΜΑ:

Οι κοινωνικές επιπτώσεις της βιομηχανικής επανάστασης απασχόλησαν ποικιλοτρόπως πολλούς σύγχρονους. Ο EugèneBuret, νεαρός Γάλλος οικονομολόγος και δημοσιογράφος, γράφει στα 1840[1]πως το μεγαλύτερο μυστήριο της εποχής είναι η αθλιότητα και πως αντί για τον «Πλούτο των Εθνών»[2] με βάση τα οικονομικά μεγέθη οι οικονομολόγοι θα έπρεπε να ασχολούνται με τη «Φτώχεια των Εθνών». Στις μεγάλες βιομηχανικές πόλεις της Αγγλίας, σημειώνει ο EugèneBuret, υπάρχει ένας κυμαινόμενος πληθυσμός, μια ανθρώπινη μάζα που οι καινούργιες βιομηχανίες προσελκύουν αλλά την οποία αδυνατούν να απασχολήσουν σταθερά. Και συνεχίζει υποστηρίζοντας πως ο νέες βιομηχανίες επέβαλλαν στις εργατικές τάξεις μία τρομακτική αλλαγή: αντικατέστησαν την οικογενειακή εργασία με την εργασία στο εργοστάσιο.

Λαμβάνοντας υπόψη τις θέσεις του EugèneBuret αναφερθείτε σύντομα στις εξελίξεις του κατασκευαστικού – μεταποιητικού τομέα στη διάρκεια της Πρώιμης Νεότερης εποχής και εστιάστε στις κοινωνικές επιπτώσεις της αγγλικής βιομηχανικής επανάστασης (1780-1850).

 

 

 

 

[3]

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Χαράλαμπος Π. Κουμανάκος (Α.Μ. 94157)

Φεβρουάριος  2017

 

 

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

 

 

 

 Εισαγωγή……………………………………………………….……..4

 

Γιατί στην Αγγλία;……………………………………………….….…4

 

Παραγωγή - κατανάλωση – παραγωγή, σε φαύλο κύκλο…………...…5

 

Κατασκευή – μεταποίηση στη βιομηχανική οικονομία………………..5

 

Ο καταμερισμός της εργασίας και ο κοινωνικός μετασχηματισμός…...6

 

Οι κοινωνικές επιπτώσεις της βιομηχανικής επανάστασης………........7

 

Επίλογος………………………………………………………………..9

 

Βιβλιογραφία……………………………………………………….….10

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Εισαγωγή

Η βιομηχανική επανάσταση υπήρξε ένα βρετανικό φαινόμενο οικονομικού μετασχηματισμού της αγγλικής οικονομίας από αγροτική σε βιομηχανική με παγκόσμιο αντίκτυπο. Οι διεργασίες οι οποίες ξεκίνησαν αρκετά νωρίτερα, κορυφώθηκαν μεταξύ της εικοσαετίας 1780-1800, ύστερα από μακροχρόνιες πολιτικές και οικονομικές εξελίξεις, αποτελώντας την πρώτη φάση αυτού του μετασχηματισμού, το οποίο έλαβε χώρα στην Αγγλία της Πρώιμης Νεότερης Ευρώπης.

      Στην παρούσα εργασία θα μας απασχολήσει η προσέγγιση αυτών των διαρθρωτικών αλλαγών στην κοινωνία και την οικονομία μέσα από το πρίσμα το οποίο επέβαλε η βιομηχανική επανάσταση. Επίσης, θα αναφερθούμε στις εξελίξεις στη βιομηχανία της Ευρώπης και ιδιαίτερα στον τομέα της κατασκευής και μεταποίησης κάνοντας ιδιαίτερη μνεία στις κοινωνικές επιπτώσεις αυτού του φαινομένου,στον κοινωνικό μετασχηματισμό που προκάλεσε, στον καταμερισμό της εργασίας, στις αντιδράσεις και την οργάνωση του εργατικού κινήματοςπου ακολούθησαν, φθάνοντας χρονολογικά έως την περίοδοτου τέλους του δεύτερου μισού του 19^ου αιώνα, η οποία εγκαινίασε τη δεύτερη φάση της βιομηχανικής επανάστασης και την εδραίωση της εποχής του κεφαλαίου.

 

1.     Γιατί στην Αγγλία;

Η αύξηση του πληθυσμού, η ζήτηση των αγαθών και οι καλύτερες συνθήκες διαβίωσης προκάλεσαν την ανάπτυξη του τραπεζικού συστήματος και τη συσσώρευση κεφαλαίων σε ένα προβιομηχανικό στάδιο[4] τον 18 αιώνα, το οποίο υποβοηθήθηκε από τη διαρκή τεχνολογική πρόοδο και τις εφευρέσεις της Πρώιμης Νεότερης Ευρώπης. Η πρωτοφανής ανάπτυξη υπήρξε και σε άλλα κράτη της Δύσης όμως κανένα δεν μπόρεσε να αγγίξει το μέγεθος και την ένταση του Αγγλικού βιομηχανικού κλάδου. Η βαρύτητα που έδωσε η Αγγλία στην παραγωγή άνθρακα παράλληλα με τη διεύρυνση της εγχώριας αγοράς και την επανεπένδυση του συσσωρευμένου κεφαλαίου σε άλλες επιχειρηματικές δραστηριότητες καθώς και την πρόθυμη εμπλοκή των τραπεζικών οίκων στην ανάπτυξη της αγγλικής βιομηχανίας,  της επέτρεψαν να κυριαρχήσει έναντι των υπολοίπων Ευρωπαϊκών κρατών. Ένας παράγοντας ακόμη στον οποίο στηρίχθηκε η αγγλική βιομηχανική επανάσταση και το διεθνές αγγλικό εμπόριο, ήταν η στρατιωτική υπεροχή έναντι των αντιπάλων της, ιδιαίτερα της Γαλλίας, εδραιώνοντας έτσι μία παγκόσμια εμπορική αυτοκρατορία υπερπόντιου εμπορίου διακινώντας κατά αποκλειστικότητα προϊόντα του αγγλικού κατασκευαστικού τομέα.[5]Στη συνέχεια θα δούμε πώς εμφανίστηκεαυτός ο κατασκευαστικός οργασμός και πώς επηρέασε το ίδιο το κοινωνικό σύνολο το οποίο τον δημιούργησε.

 

2.     Παραγωγή - κατανάλωση – παραγωγή, σε φαύλο κύκλο.

Καθώς η αστικότητα της περίοδου της πρωτοβιομηχάνισης υπήρξε ο κατεξοχήν χώρος για τη ζήτηση των καταναλωτικών προϊόντων, τα μεγάλα αστικά κέντρα και οι πόλεις με αυξημένη κατανάλωση υπήρξαν τα σημεία αναφοράς σε αυτόν τον νέο συναρπαστικό κόσμο, τον οποίο δεν είχε γνωρίσει στο παρελθόν η Ευρώπη.[6] Φασόν, διαφήμιση και πολυκαταστήματα ανέλαβαν να ικανοποιήσουν τις νέες καταναλωτικές ανάγκες οι οποίες προϋπέθεταν αύξηση του οικογενειακού εισοδήματος το οποίο με τη σειρά του εκφραζόταν σε εντατικοποίηση της οικογενειακής εργασίας με τη συμμετοχή των γυναικών, ακόμη και των παιδιών.[7]Το νέο οικονομικό σύστημα στην εποχή της πρωτοβιομηχάνισης δημιούργησε με έντεχνο τρόπο, καταναλωτικές ανάγκες τέτοιου είδους ούτως ώστε για να ικανοποιηθούν θα έπρεπε να στηθεί ένα κατασκευαστικό ανθρώπινο εργατεμπόριο παραγωγής καταναλωτικών προϊόντων το οποίο στη συνέχεια έθετε σε φαύλο κύκλοτους ίδιους τους εργαζόμενους – παραγωγούς ως καταναλωτές των προϊόντων τους.

Αυτό το φαινόμενο έμελλε να ανοίξει το ασκό του Αιόλου σε έναν άνευ προηγουμένου κοινωνικό ανασχηματισμό μετά το δεύτερο μισό του 18^ου έως και τα μέσα του 19^ου αιώνα. Πριν μεταβούμε όμως σε αυτό το σημείο, ας δούμε τις εξελίξεις στον τομέα που πρωτοστάτησε ώστε να ωριμάσει η απαίτηση της ιστορικής συγκυρίας για αυτόν τον κοινωνικό μετασχηματισμό, ο οποίος δεν ήταν άλλος από τον κατασκευαστικό – μεταποιητικό τομέα.

 

3.     Κατασκευή – μεταποίηση στη βιομηχανική οικονομία.

Μεγάλη αγορά με δυνατότητα ανάπτυξης σχετικά με φθηνές πρώτες ύλες και ελάχιστες απαιτήσεις στην καινοτομία αποτελούσε η αγορά των κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων.[8]Η ανάπτυξη της αγγλικής βαμβακοβιομηχανίας ξεχώρισε βάσει ενός δικτύου το οποίο βασιζόταν κυρίως στο αποικιακό εμπόριο και σε μία επιθετική πολιτική, κατακτώντας τους ανταγωνιστές της.[9]Αρχικά η βιομηχανία που συνδεόταν με την κλωστοϋφαντουργία είχε πολλά πλεονεκτήματα για τους επενδυτές. Με τις εφευρέσεις και τη χρήση των μηχανών, η αυτοματοποιημένη και κατά πολύ περισσότερο από το παρελθόν αυξημένη παραγωγή αντικατέστησε τη χρονοβόρα και ακριβή ανθρώπινη εργασία ενώ η πληθωριστική τάση, η τιμή πώλησης δηλαδή να είναι υψηλότερη από την τιμή παραγωγής, άφηνε υψηλά κέρδη στους βιομηχάνους τονίζοντας την αισιοδοξία τους.[10]

Αργότερα, οδεύοντας προς την δεύτερη φάση της βιομηχανικής επανάστασης και μετά το 1815 τα πλεονεκτήματα αυτά αντισταθμίζονταν από το περιθώριο κέρδους, το οποίο συνεχώς συρρικνωνόταν, εξαιτίας της ίδιας της βιομηχανικής επανάστασης και του ανταγωνισμού ο οποίος προκαλούσε μία συνεχή πτώση των τιμών των παραγόμενων προϊόντων κρατώντας όμως σε υψηλά επίπεδα το κόστος παραγωγής.[11] Καθώς το περιθώριο κέρδους μειωνόταν, το πρώτο μέτρο ανάσχεσης αυτής της πτωτικής τάσης στόχευε στη μείωση των δαπανών μέσω της συμπίεσης των ημερομισθίων των εργατών και με υποκατάσταση της ακριβής εργασίας αντικαθιστώντας τους υψηλόμισθους εργαζόμενους με φθηνά εργατικά χέρια και επιπλέον με στροφή στον αυτοματισμό των χειροκίνητων μηχανών η οποία δέσποζε στην επόμενη φάση της βιομηχανικής επανάστασης.[12]

 

4.     Ο καταμερισμός της εργασίας και ο κοινωνικός μετασχηματισμός.

Στην πρώτη φάση της βιομηχανικής επανάστασης (1780-1800) κατά την οποία κορυφώθηκε η βιομηχανοποιημένη παραγωγή, ο αγροτικός πληθυσμός συρρικνώθηκε σε αντίθεση με τη ραγδαία αύξηση της αστικής κοινωνίας προκαλώντας έτσι έναν νέο καταμερισμό στην εργασία και ριζικό μετασχηματισμό στην αγγλική γεωργία σύμφωνα με τις καπιταλιστικές απαιτήσεις.[13] Ο αντίκτυπος αυτής της εφαρμογής των νέων δεδομένων στον γεωργικό κόσμο με την εξάπλωση στον κατασκευαστικό τομέα αποτέλεσαν τις βασικές προϋποθέσεις για την εγκαθίδρυση του καπιταλισμού.[14] Ο παραδοσιακός αγροτικός κόσμος υποχρεωνόταν να αντιμετωπίσει μία νέα κατάσταση η οποία απέβαινε εις βάρος του και για αυτό το λόγο καλούνταν να αντιδράσει εν όψει αυτών των κοινωνικών και οικονομικών αλλαγών. Οι προϋποθέσεις για την εγκαθίδρυση του καπιταλισμού ήταν η υπαγωγή της γης στην ιδιωτική πρωτοβουλία και η εμπορευματοποίησή της με προσανατολισμό στην καπιταλιστική αγορά,[15] η σταδιακή αποξένωση των αγροτών από τη γη τους και η απώλεια της ιδιοκτησίας τους υπέρ μιας μειοψηφίας με καπιταλιστικές αρχές και τέλος η μετατροπή των αγροτών σε ένα εργατικό δυναμικό, μετακινούμενο σε τομείς της οικονομίας πλην της αγροτικής.[16]

 

5.     Οι κοινωνικές επιπτώσεις της βιομηχανικής επανάστασης.

Τα μηνύματα της βιομηχανικής επανάστασης που αφορούσαν στην παραγωγή, τη διακίνηση και τις μεταφορές ήταν η πρόοδος, η εξέλιξη και η ταχύτητα. Όταν η ανθρωπότητα τοποθετήθηκε επάνω στις σιδηροτροχιές της βιομηχανικής επανάστασης, από τη μία το όριο του ανθρώπινου νου απογειώθηκε συμπαρασύροντας επιστήμες, φιλοσοφικές θεωρίες (ορθολογισμός, λογικός θετικισμός, κλπ), λογοτεχνία, τέχνες, μουσική (ρομαντισμός, ρεαλισμός, νατουραλισμός, μοντερνισμός), αρχιτεκτονική (νέα υλικά και νέα σχέδια), αποδεικνύοντας περίτρανα τις κοινωνικές αλλαγές τις οποίες έφερνε μαζί του αυτό το φαινόμενο. Από την άλλη, και μέσα από μία εντελώς διαφορετική προσέγγιση όπως σημειώνει ο A. DeTocqeville: «από αυτόν τον βρωμερό υπόνομο κυλά καθαρό χρυσάφι. Εδώ η ανθρωπότητα φτάνει πια στην πιο ολοκληρωμένη και στην πιο κτηνώδη της ανάπτυξη, εδώ ο πολιτισμός κάνει τα θαύματά του και ο πολιτισμένος άνθρωπος μεταμορφώνεται σχεδόν σε άγριο»[17]

Η βιομηχανική επανάσταση προκάλεσε μεγάλα προβλήματα και δυστυχία στις μάζες της εργατικής τάξης και των φτωχών λαϊκών στρωμάτων, αλλαγή της εργασιακής εμπειρίας και των παραγωγικών σχέσεων, εσωτερικό μεταναστευτικό ρεύμα και δημιουργία εργατουπόλεων.[18] Οι αλλαγές στις ώρες και τις ημέρες εργασίας, στη διαμόρφωση μιας νέας εργασιακής ηθικής, στον τρόπο πληρωμής και την καθιέρωση της μισθωτής εργασίας ως τρόπο αμοιβής οι οποίες άρχισαν να διαφαίνονται από τις αρχές της εποχής της πρωτοβιομηχάνισης (1650-1800), ήρθαν και κορυφώθηκαν από το δεύτερο μισό του 18^ου αιώνα και μετά, αναθεωρώντας κατά πολύ τα προνόμια των εργαζομένων.[19] Η υψηλή ανεργία, η πτώση του εισοδήματος και οι δυσμενείς συνθήκες εργασίας αύξησαν τη θνησιμότητα. Παράλληλα με την τεχνολογική πρόοδο και τις νέες εφευρέσεις, επήλθαν αλλαγές στο εργασιακό status με συμπίεση των ημερομισθίων και γενικότερα την υποβάθμιση της χειρωνακτικής – οικογενειακής φύσεως εργασίας, έναντι των μηχανών.[20] Οι σοσιαλιστικές θεωρίες και τα κοινωνικά προβλήματα συνέβαλαν στην εμφάνιση του προλεταριάτου η οποία στάθηκε αναπόφευκτη στο πεδίο της βιομηχανικής εργασίας, βαθαίνοντας το ρήγμα με την εργοδοσία και το κεφάλαιο. Η ανάπτυξη του συνδικάτου ξεσήκωσε τους εργάτες για τις άθλιες συνθήκες εργασίας και διαβίωσης οι οποίοι άρχισαν να διεκδικούν δικαιώματα στην εργασία κατόπιν οργανωμένων αιτημάτων.

Στο πρώτο μισό του 19^ου αιώνα υπήρξε μία αντίθεση στη διευρυμένη πρόοδο της εποχής∙ αυτή η άνευ προηγουμένου ραγδαία εξάπλωση της καπιταλιστικής εκβιομηχάνισης δεν στάθηκε ικανή για τον εκσυγχρονισμό του ίδιου παραγωγικού δυναμικού της το οποίο έδειχνε ανήμπορο να επεκτείνει την αγορά και να προσελκύσει κεφάλαια σε ένα ανταγωνιστικό περιβάλλον με εξασφάλιση της εργασίας και ικανοποιητικά ημερομίσθια.[21] Στις δεκαετίες 1830 & 1840 αυτή η αίσθηση κατάστασης ομηρίας της παραγωγικής βάσης των φτωχών μαζών από το ίδιο το καπιταλιστικό σύστημα το οποίο δεν της επέτρεπε την βιομηχανική απογείωσή της και τον εκσυγχρονισμό της, δημιούργησε περιόδους κρίσης καθώς από τη μία το προλεταριάτο αισθανόταν τον στραγγαλισμό του από το βιομηχανικό σύστημα ενώ από την άλλη οι επιχειρηματίες βίωναν τον κίνδυνο που διαφαινόταν για τον ίδιο τον καπιταλισμό.[22] Τα επαναστατικά κινήματα του τέλους της δεκαετίας του 1840 δεν στάθηκαν ικανά για την ανατροπή καθώς η αγροτική τάξη δεν συμμετείχε ως αρωγός αυτών των κινημάτων αστικού χαρακτήρα, η πρώιμη βιομηχανία ευημερούσε, και το σημαντικότερο όλων, εκείνο το οποίο ο Μαρξ αποκάλεσε «κορυφαίο επίτευγμα», ο σιδηρόδρομος, ήρθε να επισφραγίσει τη νέα εποχή της βιομηχανικής ευημερίας και ευφορίας που έμελλε να αλλάξει τη γεωγραφική έκταση της καπιταλιστικής οικονομίας.[23]

 

Επίλογος

Οι οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές οι οποίες επήλθαν ήταν σαρωτικές στο πεδίο του μετασχηματισμού της κοινωνίας.Η Αγγλία διευρύνοντας τη βιομηχανία άνθρακα ως την κινητήρια δύναμη των μεταφορών, η οποία αναδείχθηκε σε μια από τις σημαντικότερες πηγές ενέργειας του 19^ου αιώνα, πήρε το προβάδισμα έναντι των άλλων κρατικών οικονομιών.[24]Ήταν πολύ ευδιάκριτο το γεγονός ότι οι κατακλυσμιαίες αλλαγές οι οποίες πλησίαζαν ταχέως θα κατακτούσαν την Ευρωπαϊκή ήπειρο και θα εδραίωναν την αλματώδη βιομηχανική πρόοδο πάνω στην εργατική δυναμική που απαιτούνταν, στηριζόμενη στις μετασχηματιζόμενες αγροτικές μάζες, τμήματα των οποίων ήδη είχαν εξοικειωθεί με τις νέες εργασιακές απαιτήσεις. Η δραματική επιδείνωση του βιοτικού επιπέδου του κόσμου της εργασίας προκάλεσε εκτός από κοινωνική αποδιάρθρωση ηθική και πολιτισμική έκπτωση.[25] Καθώς η Ευρώπη όδευε προς τον 20^ο αιώνα και τα επιτεύγματα της βιομηχανικής επανάστασηςαντιπροσώπευαν τον σύγχρονο κόσμο,το χάσμα ανάμεσα στους προνομιούχους μεγαλοαστούς και στα φτωχά λαϊκά στρώματα της εργασίας διευρυνόταν, ενώ ολόκληρη η υφήλιος γινόταν τμήμα μιας διευρυμένης οικονομίας σε έναν ενιαίο κόσμο.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Βιβλιογραφία

 

 

 

ΓαγανάκηςΚώστας, Κοινωνική και οικονομική ιστορία της Ευρώπης, εκδ. Ε.Α.Π., Πάτρα 1999.

 

 

AshtonS.T. Η βιομηχανική επανάσταση, μτφρ. Άσπα Γολέμη, εκδ. Τόπος, Αθήνα 2007.

 

 

Hobsbawm,E.J. Η εποχή των επαναστάσεων 1789-1848, μτφρ. Μαριέτα Οικονομοπούλου, εκδ. Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 2008.

 

 

Hobsbawm,E.J. Η εποχή του κεφαλαίου 1848-1875, μτφρ. Δημοσθένης Κούρτοβικ, εκδ. Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 2012.