ΜΙΚΡΟ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ
ΣΥΝΟΠΤΙΚΟ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ
ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ – ΣΤΑΘΜΟΙ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ
(Χαρ. Κουμανάκος,
Αθήνα , 2021)
313, Διάταγμα των Μεδιολάνων (Μιλάνο)
Διάταγμα διακήρυξης της ανεξιθρησκίας και της νομιμότητας του χριστιανισμού. Παύση της δίωξης των χριστιανών από τον Κωνσταντίνο και τον Αύγουστο Λικίνιο.
325, Α΄ Οικ. Σύνοδος (Νίκαια)
Καταδίκη της αίρεσης του Αρειανισμού. Μία από τις πιο διαδεδομένες αιρέσεις του χριστιανισμού. Η διδασκαλία του Άρειου (250-336) ιερωμένου θεολόγου στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, δίδασκε ότι ο Ιησούς ήταν δημιούργημα του Θεού και όχι υπόσταση της Τριαδικότητάς του:
«Ο Θεός αρχήν τον Υιόν έθηκε των γεννητών ο άναρχος
και ήνεγκεν εις Υιόν εαυτώ τόνδε τεκνοποιήσας.
Ίδιον ουδέν έχει του Θεού καθ’ υπόστασιν ιδιότητος‧
ουδέν γαρ έστιν ίσος, αλλ’ ουδέ ομοούσιος αυτώ.
Ήγουν Τριάς έστι δόξαις ουχ ομοίαις‧
ανεπίμικτοι εαυταίς εισίν αι υποστάσεις αυτών,
μία της μιας ενδοξοτέρα δόξαις επ’ άπειρον.
Ξένος του Υιού κατ’ ουσίαν ο Πατήρ, ότι άναρχος υπάρχει».
(Άρειος, Θάλεια)
330, Μεταφορά της πρωτεύουσας στην Κωνσταντινούπολη
Εύρωστη οικονομία, μεγάλος (αριθμητικά) πληθυσμός, καλύτερος έλεγχος των πλούσιων επαρχιών της Αιγύπτου και της Συρίας.
22 Μαΐου 337
Βάφτιση του Μ. Κωνσταντίνου στην επιθανάτια κλίνη‧ λίγο πριν το τέλος.
351 Ως το 351 τη διοίκηση άσκησαν οι γιοι του Κωνσταντίνου. Ο Κωνστάντιος επικράτησε.
361 Ιουλιανός ο Παραβάτης. Βασίλεψε μόνο δύο χρόνια.
363 Διάδοχος του Ιουλιανού ο Ιοβιανός. Βασίλεψε ένα χρόνο.
364, Νέος αυτοκράτορας ο Βαλεντιανός
Κυβέρνησε στη Δύση αφήνοντας τον αδερφό του, τον Ουάλλη, στην Ανατολή, ο οποίος είχε ασπαστεί τον Αρειανισμό.
378 Θάνατος του Ουάλλη από τους Βησιγότθους. Διάδοχός του ο Θεοδόσιος Α΄ Ο Μέγας.
383, Β΄Οικ. Σύνοδος (Κωνσταντινούπολη)
Ένωση του χριστιανισμού επί Θεοδοσίου Α΄.
387 Συνθήκη ειρήνης με τους Πέρσες.
395, Θάνατος του Θεοδοσίου Α΄
Διάδοχοι: ο Ονώριος στη Δύση και ο Αρκάδιος στην Ανατολή. Σύντομη κατάρρευση του Δυτικού τμήματος.
ΠΡΩΙΜΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
Κυριαρχία της μεγάλης ιδιοκτησίας, η κοινωνία ήταν κυρίως αγροτική, αλλά υπήρξε επιβίωση και της μικρής ιδιοκτησίας. Το εμπόριο ήταν ανερχόμενο, καθώς ανερχόμενη ήταν και η βιοτεχνική παραγωγή. Η κοινωνική διαστρωμάτωση αποτελούνταν από την άρχουσα τάξη (συγκλητικούς – βουλευτές – υψηλόβαθμους αξιωματούχους – την αυλή του αυτοκράτορα), τη μεσαία τάξη (λαός – όχλος, γαιοκτήμονες, πλοιοκτήτες, τραπεζίτες, κρατικούς λειτουργούς), την εκκλησία, τους δούλους και τους άχρηστους (ανάπηρους, ασθενείς και καλλιτέχνες-διασκεδαστές, πόρνες). Στην πρώιμη περίοδο ξεχωρίζουμε τον θεσμό των Βουλευτηρίων
432, Θεοδόσιος Β΄. Γ΄ Οικ. Σύνοδος (Έφεσος)
Καταδίκη του Νεστοριανισμού (Νεστόριος, μονοφυσίτης κληρικός) η θεωρία του οποίου υποστήριζε τον πλήρη διαχωρισμό των δύο φύσεων του Χριστού. Απειλή σχίσματος της εκκλησίας αφού ο Ευτυχής, αντίπαλος του Νεστορίου, έφτασε στο άλλο άκρο υποστηρίζοντας τη μία και μοναδική φύση του Χριστού. Δημιουργία Χριστολογικού προβλήματος μεταξύ του πατριαρχείου Αλεξάνδρειας και του νεοσύστατου, σχετικά, πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως, το οποίο “ακολουθούσε” τη Ρώμη.
450-457, Αυτοκράτορας Μαρκιανός, Δ΄ Οικ. Σύνοδος (Χαλκηδόνα)
Προσπάθεια διευθέτησης της απόκλισης του δόγματος μεταξύ Νεστοριανών και Ευτυχή, του οποίου τη διδασκαλία ακολούθησε το πατριαρχείο της Αλεξάνδρειας. Τελικά η σύνοδος έκλεισε με καταδίκη του μονοφυσιτισμού (ή ευτυχιανισμού), δηλ., ότι η Θεία φύση απορρόφησε την ανθρώπινη, με καθολική πλειοψηφία, και την επικράτηση του Συμβόλου της Πίστεως της Α΄ Οικ. Συνόδου της Νίκαιας το 325 και την οριστικοποίηση του δόγματος της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Ο Χριστός υπάρχει ως ένα πρόσωπο με δύο φύσεις σε μία, την ανθρώπινη και τη Θεία, μη συγχεόμενες μεταξύ τους.
6ος αι. 527-567 Ιουστινιανός
Αναθεώρηση της ρωμαϊκής οργάνωσης και διοίκησης. Κατάργηση του διαχωρισμού πολιτικής και εκκλησιαστικής εξουσίας, ανάκτηση πολλών εδαφών.
532, Στάση του Νίκα
Αποτέλεσμα των εξουθενωτικών πολέμων του Ιουστινιανού και της εξαθλίωσης του λαού.
537, Ε΄ Οικ. Σύνοδος. Καταδίκη των “Τριών Κεφαλαίων”
Έργα ισάριθμων θεολόγων νεστοριανών, δηλαδή δυοφυσικών κειμένων φέρνοντας την πρώτη ρήξη με τον πάπα. Η αυτοκράτειρα Θεοδώρα είχε ασπασθεί τον μονοφυσιτισμό ο οποίος είχε παρεισφρήσει πολύ δυναμικά στην αυτοκρατορία.
Εκπαίδευση
Δομή εκπαίδευσης ήταν το Στοιχειώδες σχολείο, το Μέσο σχολείο και η Ανώτερη εκπαίδευση. Στοιχειώδης εκπαίδευση: Σχολή γραμματικού, Αφορούσε κυρίως τους άρρενες. Το 7ο έτος της ηλικίας των παιδιών ήταν το έτος έναρξης της φοίτησης. Μέση εκπαίδευση: Το μέσο σχολείο θα σηκώσει το κύριο βάρος της μόρφωσης. Απευθυνόταν στα εύπορα στρώματα. Τα μαθήματα ήταν η γραμματική, η ορθογραφία, η ετυμολογία, η σύνταξη και η στενογραφία (οξυγραφία-σημειογραφία). Οι σπουδές διακρίνονταν σε φιλολογικές σπουδές και σε σπουδές των θετικών επιστημών (τετρακτύς). Ανώτερη εκπαίδευση Κινούνταν γύρω από την φιλοσοφία, τη ρητορική και τις θετικές επιστήμες. Αποτελούσε το αντικείμενο της ενασχόλησης μιας ομάδας λογίων. Μέσα του 9ου αιώνα γίνεται η ίδρυση της σχολής της Μαγναύρας στην Κωνσταντινούπολη με κρατική επιχορήγηση, ωστόσο, δεν είναι γνωστό αν είχε συνέχεια. Το 1047 θεμελιώνεται με διάταγμα του Κωνσταντίνου Θ΄ (1000-1055) μια κρατική νομική σχολή, στην οποία εκπαιδεύονταν νοτάριοι, δικαστικοί και δικηγόροι. Μέσα 11ου - 12ου αιώνα υπάρχει γόνιμο πνευματικό κλίμα. Εμβληματική φυσιογνωμία ο Μιχαήλ Ψελλός (1018-1078) πολιτικός, δάσκαλος διανοούμενος. Δίδασκε ρητορική, γραμματική μέχρι φιλοσοφία, φυσικές επιστήμες και δίκαιο. Ασχολούνταν με την αστρολογία και ήταν νεοπλατωνιστής.
7ος αιώνας. Εμφάνιση του θεσμού των Θεμάτων
Ο θεσμός αυτός σήμαινε τον στρατωνισμό μιας διοικητικής περιφέρειας, μια στρατιωτική μονάδα δηλαδή, με επικεφαλής τον στρατηγό ο οποίος ήταν (διορισμένος από τον αυτοκράτορα)
Αντιμετώπιση των Περσών, σιγά-σιγά η εμφάνιση των Αράβων.
8ος αιώνας. Εικονομαχία
726 έκδοση διατάγματος από τον Λέοντα Γ΄ Ίσαυρο για την απαγόρευση της λατρείας των εικόνων.
787, Ζ΄ Οικ. Σύνοδος (Νίκαια)
Συμφιλίωση Ρώμης-Κωνσταντινούπολης και (προσωρινή) αναστήλωση των εικόνων.
800, Στέψη του Καρλομάγνου
Από τον πάπα, ως αυτοκράτορα των Ρωμαίων. Αυτοκράτορας των Ελλήνων η αναγόρευση από τον πάπα για τον βυζαντινό αυτοκράτορα. Ρήξη στις δύο εκκλησίες. Πολύ έντονη εμφάνιση του δυτικού και του ανατολικού πόλου.
9ος αιώνας. Αναζωπύρωση της Εικονομαχίας
Οριστική αναστήλωση των εικόνων το 843 (Κυριακή της Ορθοδοξίας). Η αυτοκρατορία βρίσκεται σε δυσμενή θέση. Εσωτ. ανασφάλεια, δυσπιστία του στρατού, Άραβες ως τα τείχη της Πόλης.
Υπήρξε ανάπτυξη των μεγάλων πόλεων, το αστικό φαινόμενο αναβίωσε και το διεθνές εμπόριο αναπτύχθηκε.
867, Βασίλειος Α΄. Αρχή της ανάκαμψης
Εσωτερική ειρήνη, κωδικοποιήσεις νόμων, καθιέρωση της Ελληνικής γλώσσας, συγκράτηση των Αράβων και των Βουλγάρων. Διοίκησε συνετά την αυτοκρατορία μαζί με τον γιο του, Λέοντα ΣΤ΄ τον Σοφό. Νέο κεφάλαιο στις σχέσεις με τη Βενετία μετά από 40 χρόνια.
10ος αιώνας
901 Λεηλασία της Θεσσαλονίκης από του Άραβες, επί βασιλείας Λέοντα ΣΤ΄ του Σοφού. Οι κτήσεις του πατέρα του κινδύνευσαν να χαθούν. Μετά από 7 χρόνια αβεβαιότητας νέος αυτοκράτορας ο ναύαρχος Ρωμανός Α΄. Συνομολόγησε ειρήνη με τους Βούλγαρους και ξεκίνησε εκστρατεία για την ανακατάληψη των χαμένων εδαφών στην Ανατολή. Παράλληλα διαφαινόταν πλέον η ανωτερότητα των αυτοκρατόρων της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και των Φράγκων. Ο Ρωμανός Α΄ για να ανακόψει τη Ρωσική επιθετικότητα προχώρησε σε επιγαμία της κόρης του με τον αρχηγό των Ρώσων Βλαδίμηρο του Κιέβου. Την ίδια περίοδο είχε αρχίσει ο εκχριστιανισμός των Σλάβων (Κύριλλος και Μεθόδιος).
963-969, Αυτοκράτορας ο Νικηφόρος Φωκάς
Μεγάλος στρατηλάτης. Διάδοχος του Ρωμανού Β΄ όταν η χήρα του θανόντος αυτοκράτορα, Θεοφανώ, ήρθε σε γάμο μαζί του. Συνέχισε τον αγώνα εναντίον των Αράβων και ανέπτυξε πολύ καλές σχέσεις με τη Βενετία. Οι σχέσεις αυτές, όμως δυσαρέστησαν αρκετούς στην αυτοκρατορία καθώς και οι δοσοληψίες που είχαν αρχίσει οι Βενετοί με τους Άραβες. Το 969 ο Νικηφόρος Φωκάς έπεσε νεκρός από ανθρώπους του σφετεριστή του θρόνου και ανιψιού του, Ιωάννη Τσιμισκή, στον αυλικό κοιτώνα, ο οποίος είχε τη σύμπραξη και της ίδιας της αυτοκράτειρας Θεοφανούς.
969-976, Νέος αυτοκράτορας ο Ιωάννης Τσιμισκής
Διεξήγαγε μάχες με τη Βουλγαρία και συνέχισε το επιτυχές έργο του προκατόχου του, ενώ για να προσεγγίσει τη Δύση προέβη σε επιγαμίες από το στενό συγγενικό αυτοκρατορικό περιβάλλον με πρίγκιπες της Δύσης και ιδιαίτερα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Ήταν εκείνος που κατήγγειλε το εμπόριο όπλων των Βενετών με τους Άραβες.
976-1025, αυτοκράτορας ο Βασίλειος Β΄ (Βουλγαροκτόνος)
Υπέταξε καθοριστικά τη Βουλγαρία (γιος του Ρωμανού Α΄). Ανέλαβε αυτοκράτορας μετά τον θάνατο, μάλλον από δηλητηρίαση, του Ιωάννη Τσιμισκή (Τσιμισκής = Σμιχτοφρύδης στα Αρμενικά). Η βασιλεία του επέφερε ισορροπία καθώς και πολιτική ακμή.
11ος αιώνας (Σταυροφορίες, Σχίσμα)
Οι πόλεις αναβίωσαν με την ανάδειξη μιας νέας αστικής τάξης. Η εκπαίδευση ήταν το Μέσο Σχολείο με δίκτυο 6 σχολείων στην Κωνσταντινούπολη υπό τον έλεγχο της Εκκλησίας. Τα σχολεία στεγάζονταν στις εκκλησίες. Η ολοκλήρωση του κύκλου σπουδών γινόταν με την παρακολούθηση μαθημάτων βιβλική ερμηνείας, τα οποία παρέδιδαν τρεις καθηγητές: του Ψαλτηρίου, των Επιστολών και του Ευαγγελίου. Στην Κωνσταντινούπολη κυριάρχησε η Πατριαρχική Σχολή έως το 1204. Το 1047- Θεμελιώνεται με διάταγμα του Κωνσταντίνου Θ΄ (1000-1055) Νομική Σχολή η κρατική νομική σχολή, στην οποία εκπαιδεύονταν νοτάριοι, δικαστικοί και δικηγόροι.
Άλλοι σημαντικοί σταθμοί: Μετατόπιση της ισορροπίας από την Ανατολή προς τη Δύση. Καταγγελία του Πατριάρχη από τον πάπα ως αιρετικό. Κατάληψη σημαντικών κτήσεων της αυτοκρατορίας από τους Νορμανδούς. Κατάρρευση του θεσμού των Θεμάτων (στρατιωτικές διοικητικές περιφέρειες με δικό τους στρατό και επικεφαλής δικό τους στρατηγό).
Α΄ Σταυροφορία, Νοέμβριος 1095, πάπας Ουρβανός Β΄
Κατάληψη της Ιερουσαλήμ το 1099, ίδρυση Σταυροφορικών κρατών. Βυζαντινός αυτοκράτορας τότε ο Αλέξιος Κομνηνός Α΄. Η Βενετία δεν βιάστηκε να συμμετάσχει στην σταυροφορία. Οι Γενοβέζοι και οι Πιζάτοι έλαβαν μέρος και εφόσον είδαν οι Βενετοί τα οφέλη, αποφάσισαν να συμμετάσχουν και αυτοί το 1098. Η ανακομιδή των λειψάνων του Αγίου Νικολάου ήταν η αφορμή για τους Βενετούς. Το 1100 άρπαξαν και τα μετέφεραν στη Βενετία τα λείψανα του Αγίου. Απονομή χρυσόβουλου από τον βυζαντινό αυτοκράτορα στους Γενοβέζους, προς δυσαρέσκεια των Βενετών. Οι βυζαντινοί προκάλεσαν διχόνοια μεταξύ των Ιταλικών δημοκρατιών, αλλά παράλληλα κλονίστηκαν και οι σχέσεις Βυζαντίου-Βενετίας.
1054, το Μεγάλο Σχίσμα των δύο εκκλησιών
Καλλιέργεια αντι-Ανατολικού, θα λέγαμε, πνεύματος από τη Δύση. Η έκκληση του παπισμού προς την Κωνσταντινούπολη, δέκα χρόνια μετά, για βοήθεια στον αγώνα κατά των Νορμανδών έπεσε στο κενό, ενώ ο πάπας το 1061 συμμάχησε με τους Νορμανδούς σε έναν “ιερό πόλεμο” μαζί τους κατά των Αράβων. Οι βυζαντινοί δεν έβλεπαν καθόλου με καλό μάτι αυτή τη συμμαχία του πάπα με τους Νορμανδούς και τον δαιμόνιο αρχηγό τους, Ροβέρτο Γυισκάρδο.
ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΕΝΩΣΗΣ ΤΩΝ ΔΥΟ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ:
1274 Σύνοδος της Λυών. Προσπάθεια Ένωσης των δύο εκκλησιών. Ο πάπας συγκαλώντας την ΙΔ΄ οικουμενική σύνοδο στη Λυών το 1274, προσκάλεσε τον «σχισματικό» αυτοκράτορα και τους αντιπροσώπους του να επιστρέψουν στους κόλπους της Ρώμης και να υποταχθούν, παραδεχόμενοι τα λάθη του παρελθόντος, ούτως ώστε να γίνουν δεκτοί και πάλι στους κόλπους της χριστιανοσύνης. Εάν η Ορθόδοξη εκκλησία υποτασσόταν στη Ρώμη, μια ενδεχόμενη εκστρατεία κατά της Κωνσταντινούπολης θα ήταν υπό αμφισβήτηση από τον πάπα, ο οποίος θα προστάτευε τους ομόθρησκους πλέον Βυζαντινούς. Η καθολική εκκλησία έγινε πολύ επιφυλακτική σε αυτή την ένωση απελευθερώνοντας εκ νέου τις γνωστές αιτιάσεις της Δύσης για την αποκατάσταση της Λατινοκρατίας στην Ανατολική Ευρώπη, ενώ από την άλλη, οι Βυζαντινοί προτιμούσαν να πεθάνουν για την ορθοδοξία, παρά να ενωθούν με τους αιρετικούς Δυτικούς. Αποτέλεσμα αυτών ήταν όλες οι προσπάθειες για την ένωση των δύο εκκλησιών να πέσουν στο κενό. Ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγος αφορίστηκε από τον πάπα Μαρτίνο Δ΄. Μετά τον θάνατό του, το 1282, ο διάδοχός του αυτοκράτορας Ανδρόνικος Β΄ αποκήρυξε τη διακήρυξη της οικουμενικής συνόδου της Λυών του 1274 αποκαθιστώντας το Ορθόδοξο Δόγμα.
1355 Η απέλπιδα προσπάθεια του Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγου.
To 1355 ο αυτοκράτορας Ιωάννης Ε΄ ο Παλαιολόγος απευθύνει έκκληση προστασίας της αυτοκρατορίας προς τον επικεφαλής της Ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας, τον πάπα Ιννοκέντιο ΣΤ΄ παρακάμπτοντας τόσο τη Βενετία όσο και τη Γένοβα θεωρώντας τον θεματοφύλακα της χριστιανοσύνης στη Δύση (Nicol 2015, σελ. 373).
Ο Ιωάννης Ε΄ έδωσε γη και ύδωρ στη Ρώμη γνωρίζοντας ότι ο Ιννοκέντιος σχεδίαζε την ανασυγκρότηση των χριστιανικών δυνάμεων κατά των Τούρκων Οθωμανών. Ζητώντας από τον πάπα στόλο και στρατό, υποσχέθηκε ως αντάλλαγμα την πλήρη μεταστροφή όλων των Βυζαντινών στο δόγμα της Καθολικής εκκλησίας. Ο πάπας θεωρώντας τον Ιωάννη Ε΄ απελπισμένο και αφελή δεν ικανοποίησε τα αιτήματά του. Ύστερα από μια περίοδο σχετικής ηρεμίας και με την ανάδειξη στον θρόνο της παποσύνης του πάπα Ουρβανού Ε΄ το 1362, ο Ιωάννης Ε΄ στράφηκε για μια φορά ακόμη προς εκείνη την κατεύθυνση με την παροχή του ορθοδόξου δόγματος στην παπική εκκλησία, με απώτερο στόχο την ένωση των δύο εκκλησιών και την παπική προστασία. Έτσι, το 1369, ο αυτοκράτορας Ιωάννης Ε΄ Παλαιολόγος μέσα σε μια λαμπρή τελετή στην Άγιο Πέτρο στο Βατικανό «αποκήρυξε όλες τις πλάνες της Ορθόδοξης πίστης» και φίλησε τα πόδια του πάπα παρόντων όλων των καρδιναλίων. Η Δύση τον αποδέχθηκε ως Καθολικό ηγεμόνα, όμως τον Ιούλιο 1376 εκθρονίστηκε από τον σφετεριστή του θρόνου, τον γιο του, Ανδρόνικο Δ΄.
Σύνοδος Φερράρας-Φλωρεντίας. Η σημαντικότερη προσπάθεια.
Στα τέλη του 14ου αιώνα η αυτοκρατορία ήταν συρρικνωμένη, βυθισμένη στα χρέη και η τύχη της αβέβαιη. Οι Οθωμανοί που ήταν σε θέση να κατακτήσουν την Κωνσταντινούπολη ανά πάσα στιγμή.
Ο αυτοκράτορας Ιωάννης Η΄, ο οποίος θεωρούσε ότι η Κωνσταντινούπολη μπορούσε να σωθεί από τους άπιστους Οθωμανούς μόνο μέσα από μία ενωμένη χριστιανοσύνη, αναγκάστηκε να αποταθεί στον πάπα Μαρτίνο Ε΄ το 1430 με το ενδεχόμενο μιας συνόδου για την ένωση των δύο εκκλησιών. Ο πάπας Μαρτίνος Ε΄ πέθανε το 1431. Ο διάδοχός του, πάπας του Ευγένιος Δ΄, προανήγγειλε τη σύγκληση παπικής συνόδου στην πόλη Φερράρα με στόχο την ένωση των δύο εκκλησιών. Σε ένα αργό και περιπετειώδες ταξίδι, το οποίο ξεκίνησε στις 24 Νοεμβρίου του ίδιου έτους, η Βυζαντινή αποστολή με τον αυτοκράτορα, τον Πατριάρχη και τους λοιπούς αντιπροσώπους, 700 τον αριθμό, κατάφεραν να φθάσουν στη Βενετία τον Φεβρουάριο του 1438, όπου η σύνοδος είχε ξεκινήσει. Η άφιξη του Βυζαντινού αυτοκράτορα έγινε με ιδιαίτερες τιμές. Λίγο αργότερα, το 1439, η σύνοδος μεταφέρθηκε στη Φλωρεντία.
Για πρώτη φορά έγιναν τόσο διεξοδικές προσεγγίσεις και συζητήθηκαν θέματα φιλοσοφικά, θεολογικά, περί πίστης και δόγματος. Στις 5 Ιουλίου 1439 υπογράφηκε η ένωση των δύο εκκλησιών από τον πάπα και τον αυτοκράτορα, με δημόσια ανάγνωση στα Λατινικά και στα Ελληνικά, την επομένη στον μητροπολιτικό ναό της Φλωρεντίας «ώστε ο Θεός και οι άνθρωποι να γνωρίζουν ότι ο τοίχος που χώριζε για τόσο καιρό τους Ανατολικούς από τους Δυτικούς χριστιανούς επιτέλους έπεσε» (Nicol 2015, σελ. 470). Η αναχώρηση και επιστροφή της Βυζαντινής αντιπροσωπείας σηματοδοτήθηκε από την ορθόδοξη λειτουργία στον Άγιο Μάρκο της Βενετίας και από την Ελληνική εκδοχή του Συμβόλου της Πίστεως χωρίς τη μνημόνευση του πάπα.
Η επιστροφή στην Κωνσταντινούπολη συνοδεύτηκε από έντονες διαμαρτυρίες. Ο λαός και ο κλήρος δεν αποδέχθηκε ποτέ αυτή τη σύγκλιση των δύο εκκλησιών. Υπήρχαν σοβαρές ενδείξεις ότι και αυτή η ένωση των εκκλησιών θα παρέμενε μόνο στα χαρτιά θεωρώντας την προδοσία της πίστης και γεγονός επαίσχυντο και θλιβερό.
10ος-12ος αιώνας . Οι Σχέσεις με την Βενετία
Παραχώρηση προνομίων σε μορφή Χρυσόβουλων, από το 992 έως το 1198, με θεμελιώδες το Χρυσόβουλο του 1082 από τον Αλέξιο Α΄ για τις υπηρεσίες της Βενετίας στο πλευρό της αυτοκρατορίας κατά των Νορμανδών και των Σελτζούκων Τούρκων. Τίτλοι στον Δόγη και τον Πατριάρχη του Grado και συμβολικές χορηγίες. Η Βενετία ήταν ελεύθερη να ασκεί εμπόριο κάθε είδους σε σημαντικά λιμάνια της αυτοκρατορίας, ακόμη και στην Κωνσταντινούπολη. Επίσης, οι Βενετοί έμποροι δεν είχαν την υποχρέωση να καταβάλουν οποιοδήποτε φόρο, ενώ ο αυτοκράτορας τους παραχώρησε στην πρωτεύουσα πολλά καταστήματα καθώς και τρεις αποβάθρες στην προκυμαία.
1071 – Μαντζικέρτ, η αρχή του τέλους
Αυτοκράτορας ο Ρωμανός Δ΄. Καθοριστική ήττα στη μάχη στο Μαντζικέρτ από τους νεοεμφανιζόμενους Σελτζούκους Τούρκους, ενώ παράλληλα κατάληψη της Νοτίου Ιταλίας από τους Νορμανδούς και σύσταση του βασιλείου τους της Σικελίας. Αποβίβαση των Νορμανδών στην οροσειρά του Αίμου. Σύλληψη και αιχμαλωσία του Ρωμανού Δ΄ από τους Σελτζούκους Τούρκους κατά τη μάχη στο Μαντζικέρτ, ενώ το μεγαλύτερο μέρος του στρατού αποδεκατίστηκε. Ο Ρωμανός εκθρονίστηκε από την αριστοκρατική τάξη, η οποία ήθελα την προσέγγιση με τη Δύση και νέος αυτοκράτορας αναδείχθηκε ο Μιχαήλ Ζ΄, μέγας διπλωμάτης.
Ο Μιχαήλ Ζ΄ προσέγγισε τη Δύση μέσω της εκκλησίας προτείνοντας στο πάπα ην άρση του Σχίσματος και την ένωση των δύο εκκλησιών υπό την εξουσία της Ρώμης! Η παπική εκκλησία δελεάστηκε στέλνοντας απεσταλμένο στην Κωνσταντινούπολη. Ο πάπας Γρηγόριος Ζ΄ θα προήδρευε μιας τέτοιας συνόδου, ενώ άμεσα θα συγκροτούσε στρατεύματα στο πλευρό των ομόθρησκων βυζαντινών, για την απώθηση των άπιστων μουσουλμάνων. Μια ένωση, όχι μόνο των δύο εκκλησιών αλλά και της Δύσης με την Ανατολή ήταν για πρώτη φορά τόσο κοντά. Κανένας δεν μπορεί να μαντέψει ποιο θα ήταν το μέλλον της Ευρώπης εάν αυτά τα σχέδια ευοδώνονταν. Πέντε χρόνια αργότερα, ο Μιχαήλ Ζ΄ εκθρονίστηκε από τον Νικηφόρο Γ΄, ενώ ταυτόχρονα ακυρώνονταν όλες οι συμφωνίες με τη Δύση. Αυτή η εξέλιξη σηματοδότησε το μίσος και την έχθρα των Δυτικών με τους Βυζαντινούς, που πλέον απελευθερώθηκαν. Ο πάπας αφόρισε τον Νικηφόρο Γ΄ και υπό τις ευλογίες του καθοδήγησε μια Νορμανδική κατάκτηση του Βυζαντίου προς αποκατάσταση της αδικίας, του δικού τους ανθρώπου, θα λέγαμε, του ανατραπέντος αυτοκράτορα Μιχαήλ Ζ΄. Οι Βενετοί έντρομοι παρακολουθούσαν αυτές τις εξελίξεις φοβούμενοι την αλλαγή στη σκακιέρα της Αδριατικής-Βαλκανικής, ενώ κατατροπώνοντας τους Νορμανδούς, αναδείχθηκε σε αυτόνομο κράτος και καθοριστικό πυρήνα της ευρύτερης περιοχής. Αυτά κατά τα τέλη του 11ου αιώνα.
12ος αιώνας. Η Ακμή
200 χρόνια μετά τη βασιλεία του Βασιλείου Α΄ υπήρξε εσωτ. και εξωτ. ασφάλεια. Η τάξη των γαιοκτημόνων έκανε την εμφάνισή της.
1081-1118, Αλέξιος Α΄ Κομνηνός αυτοκράτορας
Μικρή αναλαμπή επί της βασιλείας του, συγκράτηση των Σελτζούκων αλλά και των Νορμανδών. Επιτυχία του το γεγονός ότι κατάφερε να στρέψει την Α΄ Σταυροφορία κατά των Σελτζούκων και των Αράβων. Οι διάδοχοί του ακολούθησαν φιλοδυτική πολιτική (φιλοτέχνηση του Πάλα Ντ, όρο από Βυζαντινούς στην Αγία Τράπεζα του Αγίου Μάρκου).
1143, Μανουήλ Α΄ Κομνηνός. Συμμαχία με τη Δύση και τον πάπα
Β΄ Σταυροφορία εναντίον των Νορμανδών. Ο Μανουήλ Α΄ ο οποίος αρχικά δεν αναγνώρισε τα προνόμια των Βενετών, είχε τέσσερεις προκλήσεις: Τους Νορμανδούς που είχαν καταλάβει την Νότιο Ιταλία δημιουργώντας το βασίλειο της Σικελίας και έλεγχαν εν μέσω της Αδριατικής τον διάπλου, τους Σελτζούκους Τούρκους Ανατολικά, τους ίδιους τους σταυροφόρους και τα σταυροφορικά κράτη στη Μέση Ανατολή και τη Γαληνοτάτη (Βενετία) η οποία είχε αναδειχθεί σε αυτόνομο κράτος. Το όραμά του για μια ένωση Ανατολής και Δύσης σε ένα κοινό μέτωπο κατά των Νορμανδών δεν πραγματοποιήθηκε. Η ήττα στον Μυριοκέφαλο από τους Σελτζούκους Τούρκους το 1176 (100 χρόνια σχεδόν μετά την ήττα στο Μαντζικέρτ) υπήρξε καθοριστική. Ο Μανουήλ Α΄ αναγκάστηκε, τελικά, και αναγνώρισε τα προνόμια της Βενετίας εκδίδοντας και χρυσόβουλο. Παρόλα αυτά όμως φάνηκε η επιφανειακή σχέση Βενετίας-Βυζαντίου, μια σχέση κόστους και οφέλους η οποία μετασχηματίστηκε σε μια σχέση μίσους και αντεκδίκησης ανοίγοντας τον δρόμο για την Δ΄ Σταυροφορία.
13ος αιώνας. Εμφάνιση των Μογγόλων και των Οθωμανών
(Από την διάσπαση των Σελτζουκικών εμιράτων). Υπό την καθοδήγηση του αρχηγού τους Οσμάν ή Οθμάν, πήραν το προσωνύμιο.
1204, η Δ΄ Σταυροφορία.
Το 1195 ο Αλέξιος Γ΄ αναρριχήθηκε στον θρόνο ανατρέποντας και τυφλώνοντας τον θείο του, αυτοκράτορα Ισαάκιο Β΄ και φυλακίζοντας τον συναυτοκράτορα, γιο του Ισσαακίου Β΄, Αλέξιο Δ΄. Ο νεαρός Αλέξιος Δ΄, νόμιμος διάδοχος του θρόνου, κατάφερε με τη βοήθεια Δυτικών να αποδράσει το 1203. Απευθύνθηκε στη Δύση και στον πάπα για την αποκατάσταση της τάξης, την ανατροπή του Αλεξίου Γ΄ και την επαναφορά του πατέρα του στο θρόνο, Ισσαακίου Β΄. Η τάξη αποκαταστάθηκε το καλοκαίρι του 1203, καθώς ο Ισσαάκιος Β΄ δεν μπορούσε να επιτελέσει αυτοκρατορικό έργο όντας τυφλός. Νέος αυτοκράτορας στέφθηκε ο διάδοχός του, Αλέξιος Δ΄. Ο νέος αυτοκράτορας όμως έπρεπε να επιτελέσει ένα έργο: Την αποπληρωμή 100.000 χρυσών μάρκων στη Δύση και την αποπληρωμή άλλων 100.000 χρυσών μάρκων προς τη Βενετία. Επίσης, την προστασία του σταυροφορικού σώματος στον δρόμο προς την απελευθέρωση των Αγίων Τόπων, στη Παλαιστίνη και το κυριότερο, την καθυπόταξη της Ανατολικής ορθοδόξου εκκλησίας στον πάπα.
Ο Άλέξιος Δ΄, αφενός μεν, δεν μπόρεσε να εκπληρώσει καμία από τις υποσχέσεις του αφετέρου, κατάφερε να στρέψει τον λαό εναντίον του επιβάλλοντας σκληρή φορολογία προς την αποπληρωμή του χρέους, αλλά και τη Δύση με τα σταυροφορικά στρατεύματα αθετώντας τον λόγο του. Το αντι-δυτικό μένος στην Κωνσταντινούπολη παγιωνόταν. Ο Αλέξιος Δ΄ ανατρέπεται και θανατώνεται από τον όχλο ενώ νέος αυτοκράτορας στέφεται στην Αγία Σοφία ο Αλέξιος Ε΄, ο επιλεγόμενος Μούρτζουφλος τον Ιανουάριο 1204. Έτσι, έργο της φεουδαρχικής αριστοκρατίας, η Δύση εξεμάνει με αυτές τις εξελίξεις και παρά τις εκκλήσεις του πάπα Ιννοκέντιου Γ΄ για την αποτροπή της σφαγής μεταξύ χριστιανών, τα σταυροφορικά στρατεύματα αντί της πορείας για τη Μέση Ανατολή και κατά των “απίστων” στράφηκαν προς την ίδια την Κωνσταντινούπολη διαπράττοντας ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα της ιστορίας. Η πόλη αλώθηκε, η απληστία των Δυτικών, και μένος κατά της Βυζαντινής Ανατολής αποκαλύφθηκαν στο μέγιστο. Εγκαθίδρυση Λατίνου αυτοκράτορα για 57 χρόνια. Το βυζαντινό έδαφος χωρίστηκε σε έξι μέρη: -δύο στον λατίνο αυτοκράτορα, δύο οι Σταυροφόροι και δύο οι Βενετοί. Η Κωνσταντινούπολη (δεν υπάρχει στην Partitio) χωρίζεται σε οκτώ κλήρους και οι Βενετοί λαµβάνουν τους τρεις.
1261 Ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης
Η ανακατάληψη έγινε ύστερα από 57 χρόνια από τους Βυζαντινούς και αυτοκράτορα τον Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγο, με τη βοήθεια των Γενοβέζων. Τα δυσβάσταχτα χρέη από τη Γενοβέζικη “βοήθεια” μαζί με τον αγώνα επικράτησης των Βυζαντινών, για το ποιος θα συγκροτήσει εκ νέου το κράτος, γονάτισαν την αυτοκρατορία. Στη Νίκαια ο Θεόδωρος Λάσκαρις αυτοανακηρύχθηκε νέος αυτοκράτορας. Το ίδιο και ο Αλέξιος Κομνηνός ανακηρύσσοντας την ανεξαρτησία της Τραπεζούντας. Ο Μιχαήλ Α΄ Άγγελος ανακήρυξε την ανεξαρτησία της Ηπείρου και ανακαταλαμβάνοντας τη Θεσσαλονίκη από τους Λατίνους την κατέστησε πρωτεύουσα της δικής του αυτοκρατορίας. Οι Οθωμανοί, οι οποίοι εκμεταλλεύτηκαν μια τέτοια ευκαιρία κατάφεραν και πέρασαν δυτικά του Βυζαντίου, ως τη Θράκη, αποκτώντας πρόσβαση στη Δύση. Οι Βυζαντινοί αντιλαμβάνονται ότι διαφέρουν από τους Λατίνους και αποκτούν Ελληνική συνείδηση.
14ος αιώνας
Σχετική επικράτηση ηρεμίας έως το 1413 εξαιτίας της απόσπασης των Οθωμανών σε πολεμικές αναμετρήσεις με τους Μογγόλους.
15ος αιώνας. Η Άλωση
Οι Οθωμανοί απειλούν με ολοκληρωτική υποδούλωση την “αυτοκρατορία” που δεν έχει απομείνει τίποτε άλλο πλην του Μυστρά, ορισμένων εδαφών στην υπόλοιπη Πελοπόννησο και της πόλης της Κωνσταντινούπολης. Οι αυτοκράτορες περιοδεύουν στις Δυτικές αυλές ζητώντας βοήθεια με το πρόσχημα της ένωσης των δύο εκκλησιών προσπαθώντας να αποσοβήσουν το επικείμενο τέλος.
Ο Βυζαντινός πολιτισμός, ύστερα από πολιορκία 55 ημερών, έσβησε στις 29 Μαΐου 1453. Υπερασπιστές στις επάλξεις της Πόλης εκτός από κάποιους Βυζαντινούς, οι οποίοι προτιμούσαν την Οθωμανική κατάκτηση από μία Φραγκική υποδούλωση (νωπές οι μνήμες από τη λεηλασία της Δ΄Σταυροφορίας), κυρίως υπήρξαν Βενετοί μαχητές προασπιζόμενοι τα συμφέροντα της Γαληνοτάτης. Οι 88 αυτοκράτορες θα αποτελούσαν πλέον μία ανάμνηση. Οι 29 αυτοκράτορες, εκ των 88 δολοφονήθηκαν θυμίζοντας και διδάσκοντας πόσο πολύ οι προσωπικές φιλοδοξίες, η οικονομική κακοδιαχείριση και οι έριδες που ξεσπούσαν εντός της άρχουσας τάξης έδωσαν μοναδικές ευκαιρίες στους επιβουλείς της αυτοκρατορίας για την κατάληψή της. Η μνήμη της πάλαι ποτέ κραταιάς αυτοκρατορίας έμεινε ζωντανή από τη ορθόδοξη εκκλησία, τις μονές και τη μετανάστευση των λογίων στη Δύση μεταλαμπαδεύοντας τις αξίες και τις ιδέες του Βυζαντινού πολιτισμού.
Βιβλιογραφία
Αθανασόπουλος Κωνσταντίνος, Βυζαντινός και Δυτικός κόσμος, τόμος Α΄, Βυζαντινός και Δυτικός κόσμος: Συγκλίσεις και αποκλίσεις, εκδ. Ε.Α.Π., Πάτρα, 2000
Καραγιαννόπουλος Ιωάννης, Το Βυζαντινό κράτος, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 2001
Beck Hans-Georg, Η Βυζαντινή Χιλιετία, εκδ. Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα, 2009
Mango Cyril, Βυζάντιο Η Αυτοκρατορία της Νέας Ρώμης, εκδ. Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα, 2017
Nicol Donald, Βυζάντιο και Βενετία, εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα, 2015