«Οι σημαντικότερες εξελίξεις από τον 14ο έως τον 18ο μ.Χ. αιώνα που συνέβαλαν στη διαμόρφωση της Ευρώπης των Πρώιμων Νέων Χρόνων»

2015-01-19 16:09

Περιεχόμενα:

 

Εισαγωγή  ……………………………………..………..…………3 

 

                                 

1.    14oς – 15^ος αιώνας, η κρίση του Ύστερου Μεσαίωνα………….....3

 

2.    Αναγέννηση – Ουμανισμός…………………….………………….4

 

3.    Η υπερπόντια επέκταση………….………………………………..4

 

4.    Θρησκευτική Μεταρρύθμιση, ρήξη με το Μεσαιωνικό παρελθόν. 4

 

5.    Η απαρχή της Απόλυτης Μοναρχίας………………….……...……5

 

6.    Η Ευρωπαϊκή ισορροπία και η οριστική διαμόρφωση…………….6

 

7.    Επίλογος……………………………………………...……………7

 

 

Βιβλιογραφία………………………………………………………8

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Εισαγωγή

      Η ιστορική διαδρομή η οποία θα γίνει αντικείμενο εξέτασης, λίγο πριν το τέλος της μεσαιωνικής περιόδου έως τον 18^ο αιώνα, περιλαμβάνει πληθώρα ιστορικών γεγονότων καθώς και πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις, εκκλησιαστικές και οικονομικές αλληλεπιδράσεις οι οποίες προέβαλαν ή αναχαίτισαν, εν μέρει, την απαρχή και τις δομές της Ευρωπαϊκής εξέλιξης. Αυτά τα γεγονότα τα οποία είναι άρρητα συνδεδεμένα με το τέλος της μεσαιωνικής περιόδου δημιούργησαν τις συνθήκες ωρίμανσης της πολιτιστικής Αναγέννησης στην Ιταλία και του κινήματος του Ουμανισμού. Η αμφισβήτηση του παπισμού προέταξε την ανάπτυξη ενός άλλου κινήματος, της Εκκλησιαστικής Μεταρρύθμισης.

      Η υπερπόντια επέκταση στα τέλη του 15^ου αιώνα, θεωρείται η απαρχή της Ευρωπαϊκής ηγεμονίας στον πλανήτη. Η έναρξη των στρατιωτικών ανταγωνισμών μεταξύ των κρατών οδήγησε σε πολλαπλές αναμετρήσεις μεταξύ τους. Η απαρχή της περιόδου της Ευρωπαϊκής ισορροπίας σφραγίστηκε με τη Συνθήκη της Ουτρέχτης διαμορφώνοντας επιπλέον και τους νέους συσχετισμούς δυνάμεων.

 

1.    14oς – 15^ος αιώνας, η κρίση του Ύστερου Μεσαίωνα.

      Στη Δυτική εκκλησία οι έριδες και οι εσωτερικοί εκκλησιαστικοί ανταγωνισμοί προκάλεσαν το Μεγάλο Σχίσμα καθώς, στη συνέχεια, οι πολιτικές διαστάσεις που έλαβε το γεγονός αυτό με τις δημιουργίες πόλων και συμμαχιών, διαίρεσαν τη Δυτική χριστιανοσύνη σε δύο μέρη με δύο πάπες και  δύο έδρες για περισσότερο από 40 χρόνια, έως το 1418.[1]

      Εάν η αποδιοργάνωση της εκκλησίας κλόνισε τη χριστιανοσύνη, η εκδήλωση της θανατηφόρας επιδημίας της βουβωνικής πανώλης ή του «μαύρου θανάτου», αποτέλεσε μια από τις μεγαλύτερες συμφορές που γνώρισε η Ευρώπη. Αποδεκατίζοντας το ένα τέταρτο έως το ένα τρίτο του πληθυσμού της, στο μέσον του 14^ου αιώνα, η πανώλη υπήρξε αποτέλεσμα της παρατεταμένης οικονομικής ύφεσης εξαιτίας της κάμψης της αγροτικής παραγωγής, η οποία με τη σειρά της είχε ως αποτέλεσμα τη σιτοδεία και το λιμό που ξέσπασε στη Βόρεια Ευρώπη το 1315.[2]

Το κακό όμως δεν έμελλε να σταματήσει εκεί. Ο Εκατονταετής πόλεμος  ο οποίος υπήρξε μια σφοδρή αναμέτρηση, από το 1337 έως το 1453, εξαιτίας του αγγλογαλλικού ανταγωνισμού, εκτός από την αποσύνθεση της κοινωνίας και της οικονομίας προκάλεσε και τη δημιουργία εθνικών κρατών. Οι δύο μοναρχίες αν και πριν την έναρξη της αναμέτρησης, κατά την περίοδο του φεουδαλισμού, είχαν σχεδόν κοινό θεσμικό πλαίσιο, έκτοτε ακολούθησαν διαφορετικούς δρόμους με την Αγγλική μοναρχία να στηρίζεται στην αριστοκρατία, την Γαλλική στο λαό και τη Ισπανία να είναι η νέα ανερχόμενη δύναμη.[3]

 

2.    Αναγέννηση – Ουμανισμός.

      Μέσα σε αυτό το ιστορικό πλαίσιο, που αναφερθήκαμε έως τώρα, παρατηρούμε ότι η ανθρώπινη ζωή έπαψε να έχει ιδιαίτερη αξία. Ως εκ τούτου, οι άνθρωποι έκαναν μία στροφή αμφισβητώντας εμπρός στη σύντομη πλέον ζωή τους, ίσως για πρώτη φορά, τα μεσαιωνικά δόγματα με σκοπό να χαρούν τη ζωή παράτολμα, με κυνισμό και μηδενισμό.[4] Παράλληλα αναπτύχθηκε ο σεβασμός προς το ωραίο και τις τέχνες· το μεσαιωνικό πνεύμα άρχισε να διαφοροποιείται αναπτύσσοντας τις κλασσικές σπουδές και τις τέχνες. Το πνευματικό κίνημα της Αναγέννησης έφερε τον άνθρωπο και τις ικανότητές του στο προσκήνιο, μαζί με το συγγενές ανθρωποκεντρικό ρεύμα προβολής της ανθρώπινης φύσης, τον Ουμανισμό.

 

3.    Η υπερπόντια επέκταση.

Η ανεύρεση χρυσού, η κοινωνική άνοδος παρηκμασμένων ευγενών, το επιστημονικό ενδιαφέρον και ο προσηλυτισμός στο χριστιανισμό ήταν τα σοβαρότερα κίνητρα για την υπερπόντια εξάπλωση. Η Ισπανία και η Πορτογαλία υπήρξαν δύο ανερχόμενες αυτοκρατορίες οι οποίες πρωτοστάτησαν σε αυτά τα μακρινά ταξίδια.[5]Το εμπόριο και η τραπεζική δραστηριότητα τονώθηκαν καθώς νέα άγνωστα προϊόντα άρχισαν να διακινούνται μεταξύ της Ευρώπης και του Νέου Κόσμου. Οι παραποτάμιοι και θαλάσσιοι εμπορικοί κόμβοι ανέδειξαν ένα νέο κοινωνικό μοντέλο διαχείρισης με πιστωτική δυνατότητα, με κύριους εκπροσώπους τον επιχειρηματία, μεγαλέμπορο και χρηματιστή – τραπεζίτη.[6] Ο καπιταλισμός ο οποίος βρισκόταν ακόμη σε πρωταρχική φάση και διακρινόταν από  τη συσσώρευση ιδιωτικών κεφαλαίων με σκοπό την ανταγωνιστικότητα και το κερδοσκοπικό επιχειρηματικό πνεύμα θεωρείται το κύριο χαρακτηριστικό της υπερπόντιας επέκτασης.[7]

      Στη συνέχεια θα δούμε ποια σχέση είχε η Θρησκευτική Μεταρρύθμιση με αυτό το νέο κοινωνικό-οικονομικό μοντέλο το οποίο στη μεγάλη του εξάπλωση έμελλε να αλλάξει τη δομή του πληθυσμού, όπως σημειώνει ο Max Weber, όταν πόλεις ή περιοχές της Ευρώπης, ανερχόμενες ή ευνοημένες λόγω της γεωγραφικής τους θέσης μεταπήδησαν στο νέο θρήσκευμα με τους προτεστάντες να συμμετέχουν στη μεγαλύτερη κατοχή κεφαλαίου.[8]

 

4.    Θρησκευτική Μεταρρύθμιση, η ρήξη με το μεσαιωνικό παρελθόν.

      Η διαφθορά στην εκκλησία και η αποδυνάμωση του παπισμού, από την περίοδο ήδη του Μεγάλου Σχίσματος, καθώς και οι φοροαπαλλαγές του κλήρου είχαν δημιουργήσει κλίμα δυσφορίας στους πιστούς. Το 1517 ο μοναχός-λόγιος-θεολόγος Μαρτίνος Λούθηρος κατήγγειλε την πώληση συγχωροχαρτιών στους πιστούς από τον πάπα, σαλπίζοντας την έναρξη της προτεσταντικής επανάστασης ή Θρησκευτικής Μεταρρύθμισης. Η Μεταρρύθμιση η οποία πρέσβευε την επιστροφή στην αληθινή πίστη χωρίς μεσάζοντες, την τελετουργική λιτότητα και την πνευματική ανάταση βρέθηκε σε ολομέτωπη  σύγκρουση με τον παπισμό και τον καθολικισμό και εξαπλώθηκε πολύ γρήγορα στη Βορειοδυτική Ευρώπη. Τον 16^ο και 17^ο αιώνα εγκαινίασε μια σκληρή θρησκευτική πολεμική αναμέτρηση, προκαλώντας ραγδαίες εξελίξεις στους κόλπους της εκκλησίας, παίζοντας καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του εκκλησιαστικού γίγνεσθαι και όχι μόνο.[9] Παρόλα αυτά θα ήταν ανακριβές να υποστηρίζαμε ότι η μεταρρύθμιση ήταν αποκλειστικά ένα θρησκευτικό κίνημα κατά της Ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας. [10]

      Τα μηνύματα της Μεταρρύθμισης, τα οποία πρέσβευαν την ελεύθερη σκέψη,  άλλαζαν τον κόσμο σε όλα τα πεδία της κοινωνίας, ακόμη και στην οικονομία. Υπό τις ευλογίες του νέου θρησκεύματος η εργασία ήταν πλέον ευλογία και το έντιμο κέρδος από αυτήν επιτρεπτό, εν σχέση με τη προηγούμενη περίοδο του Ύστερου Μεσαίωνα  όπου η τοκογλυφία και κάποια μορφή πίστωσης θεωρούνταν αμαρτήματα, ενώ η έξαρση μιας νομισματικής οικονομίας απειλούσε τη χριστιανοσύνη.[11] Λαμβάνοντας υπόψη λοιπόν ότι μεγάλη μερίδα της κοινωνικής ελίτ, η οποία διαχειριζόταν τα συσσωρευμένα κεφάλαια προσχώρησε γρήγορα στους προτεστάντες, συμπεραίνουμε ότι η Θρησκευτική Μεταρρύθμιση και ο προτεσταντισμός ίσως υπήρξαν οι ηθικοί διαμορφωτές του καπιταλισμού.

 

5.    Η απαρχή της Απόλυτης Μοναρχίας.

      Καθώς βαδίζουμε πλέον προς την Ευρώπη των Πρώιμων Νέων Χρόνων, το πεδίο των ηγεμονικών αναμετρήσεων μονοπώλησε η ιμπεριαλιστική πολιτική της δυναστείας των Αψβούργων, στο όνομα της Ρωμαιοκαθολικής πίστης και η Γαλλική αντίδραση σε αυτό το γεγονός με κορυφαία κατάληξη τον Τριακονταετή πόλεμο.[12] Αυτή η σύγκρουση ξεκίνησε αρχικά ως μία θρησκευτική αναμέτρηση ανάμεσα στον Αψβούργο αυτοκράτορα Φερδινάνδο Β΄ και την Τσέχικη προτεσταντική αριστοκρατία της Βοημίας, την οποία ήθελε να υποτάξει.[13] Μετά τη λήξη του πολέμου ενισχυμένα βγήκαν τα κράτη της Ευρώπης εμπρός στην αποτυχία των Αψβούργων, οι οποίοι εγκατέλειψαν τις φιλοδοξίες τους για  Ευρωπαϊκή ηγεμονία.

      Η Γαλλία η οποία βγήκε και αυτή σαφώς ενισχυμένη διαμορφώθηκε σε Ευρωπαϊκή υπερδύναμη, εγκαθιστώντας το πρότυπο της Απόλυτης Μοναρχίας στο πρόσωπο του βασιλιά Λουδοβίκου ΙΔ΄.[14]Αυτό το μοναρχικό πρότυπο διακυβέρνησης βασίστηκε στη βασιλική παντοδυναμία καθώς και σε τρία υπόβαθρα. Στον περιορισμό της ανώτερης αριστοκρατίας, στην πλήρη ταύτιση του μονάρχη με κάθε μορφή εξουσίας (νομοθεσία, δίκαιο, διοίκηση) – «αυτοκράτορας στο βασίλειό του» και τέλος στη άποψη της Θεϊκής προέλευσης της βασιλικής εξουσίας.[15]

      Η επικράτηση αυτής της μορφής διακυβέρνησης προήγαγε και την παρέμβαση του κράτους στην οικονομία. Αυτή η κρατική παρέμβαση η οποία ονομάστηκε κρατισμός ή μερκαντιλισμός (εμποροκρατία), ενθάρρυνε την εμπορική δραστηριότητα και την αύξηση της παραγωγής, εντός των πλαισίων των καπιταλιστικών αρχών, εν μέσω της εμπορικής επανάστασης η οποία είχε υιοθετηθεί από το άνοιγμα της Ευρώπης στους Νέους Κόσμους. Ο πραγματικός σκοπός όμως ήταν η συγκέντρωση του χρήματος για τη θωράκιση της μοναρχίας και την αύξηση της ισχύος της.

      Η Γαλλική Απολυταρχία διαπνεόμενη από επεκτατική φρενίτιδα κατάφερε να συνασπίσει τους υπόλοιπους ηγεμόνες των κρατών. Ένας από αυτούς τους συνασπισμούς είχε ως αποτέλεσμα  την απόκρουση της πολιορκίας της Βιέννης το 1683 από τους Οθωμανούς οι οποίοι αποτελούσαν μόνιμο κίνδυνο για την αυτοκρατορία των Αψβούργων. Η δίμηνη πολιορκία της Βιέννης και η παραλίγο επικράτηση των Οθωμανών απείλησε σοβαρά την Ευρωπαϊκή συνοχή από μία πιθανή επικράτηση του Ισλάμ στη Δύση. Η ήττα των Οθωμανών και η οριστική απομάκρυνση του κινδύνου για την Ευρώπη σηματοδότησε για την Οθωμανική αυτοκρατορία την απαρχή της συρρίκνωσης και της φθοράς.[16]

 

6.    Η Ευρωπαϊκή ισορροπία και η οριστική διαμόρφωση.

      Αν και στις βλέψεις της Γαλλίας ήταν η εξασφάλιση των συνόρων της εξ’ ανατολών, ο κύριος στόχος της υπήρξε η προσάρτηση των Κάτω Χωρών και η εξασθένηση της Ισπανίας. [17] Η εμπλοκή της στη διαδοχή του Ισπανικού θρόνου το 1702, μετά το θάνατο του Ισπανού μονάρχη Καρόλου Β΄, στάθηκε αιτία πολέμου για τους Αψβούργους.  Το τέλος αυτής της αναμέτρησης επικυρώθηκε με τη Συνθήκη της Ουτρέχτης(1713)και βρήκε ηττημένη τη Γαλλία χωρίς όμως ιδιαίτερες απώλειες. Αντιθέτως η χώρα εκείνη που ευνοήθηκε περισσότερο από όλες τις άλλες ήταν η Αγγλία, η οποία συμπεριέλαβε στο βασίλειό της την Ουαλία και τη Σκωτία, συγκροτώντας τη Μεγάλη Βρετανία η οποία έκτοτε υπήρξε ο άλλος πόλος αναμέτρησης ενάντια στο Γαλλικό απολυταρχισμό αντικαθιστώντας το Γαλλο-αψβουργικό ανταγωνισμό.

      Κορύφωση του Αγγλογαλλικού ανταγωνισμού υπήρξε ο Επταετής πόλεμος, ένας πόλεμος αποικιακού χαρακτήρα ανάμεσα στις δύο ηγεμονίες για την κυριαρχία στη Βορ. Αμερική και τη Νοτιοανατολική Ασία. Το αποτέλεσμα του Επταετούς πολέμου με τη συντριπτική ήττα της Γαλλίας υπήρξε σημαντικότατο για το ιστορικό μέλλον όπως διαγράφονταν, διότι η Βρετανία αναδεικνύονταν σε παγκόσμια αποικιοκρατική υπερδύναμη, παίζοντας πλέον καθοριστικό ρόλο στις μετέπειτα εξελίξεις.[18]

 

7.    Επίλογος

Την ακμή του Ευρωπαϊκού πολιτισμού από το δεύτερο μισό του 12^ου αιώνα έως το πρώτο μισό του 14^ου, διαδέχθηκε η κατάρρευση του δυτικοευρωπαϊκού οικοδομήματος με τις συμφορές της πανώλης και του Εκατονταετούς πολέμου που έπληξαν την Ευρώπη. Την ίδια περίοδο, η Αναγέννηση και ο ουμανισμός αποτέλεσαν τα πνευματικά και καλλιτεχνικά κινήματα τα οποία λειτούργησαν ως πολιτισμικά ορόσημα για τη μετάβαση της Ευρώπης στους Πρώιμους Νέους Χρόνους.[19]Καθώς η Ευρώπη έβγαινε από την κρίση, τα επιστημονικά επιτεύγματα διαφοροποιούσαν τη καθημερινότητα δρομολογώντας παράλληλα το άνοιγμα της Ευρώπης στον πλανήτη με τις ανακαλύψεις των Νέων Κόσμων. Η νέα υπό διαμόρφωση συνθήκη, η πνευματική επανάσταση, η οποία είχε καλλιεργηθεί από το Ουμανιστικό κίνημα έθετε υπό αμφισβήτηση ακόμη και τη Ρωμαιοκαθολική εκκλησία. Προκαλώντας την   δογματική διαίρεση των λαών της Ευρώπης, η οποία   υφίσταται έως σήμερα, και αποδυναμώνοντας την παπική εξουσία, η Θρησκευτική Μεταρρύθμιση διέγειρε την εθνική συνείδηση των λαών συμβάλλοντας  στην άνοδο της Απόλυτης Μοναρχίας και προήγαγε τον καπιταλισμό, ένα κοινωνικό, οικονομικό και πολιτικό σύστημα το οποίο αποτέλεσε το κυριότερο χαρακτηριστικό της νεότερης και σύγχρονης εποχής. Η Απόλυτη Μοναρχία η οποία επικράτησε στη Γαλλία επί ενάμιση αιώνα, έως δηλαδή την έναρξη της Γαλλικής Επανάστασης, υπήρξε πρότυπο πολλών Ευρωπαίων ηγεμόνων. Η Ευρώπη σταθεροποιημένη και συγκροτημένη σε εθνικά κράτη, ιδίως μετά τη συνθήκη της Ουτρέχτης η οποία καθόρισε τα όρια των κρατών σχεδόν αμετάβλητα όπως είναι έως σήμερα, είχε διανύσει αυτή την ιστορική διαδρομή έχοντας ως επιστέγασμα αυτής της πορείας τη Γαλλική Επανάσταση η οποία θα σήμαινε την κατάρρευση του παλαιού καθεστώτος, την οικοδόμηση ενός νέου κόσμου και τη μετάβασή της Ευρώπης στη Σύγχρονη Εποχή.   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Βιβλιογραφία

 

 

 

Αρβελέρ Ελένη – Aymard Maurice, Οι Ευρωπαίοι. Αρχαιότητα, Μεσαίωνας, Αναγέννηση τόμος Α΄, μτφρ Πάρης Μπουρλάκης, Αθήνα, εκ.Σαββάλας, 2009

 

Ράπτης Κώστας, Γενική Ιστορία της Ευρώπης από τον 6^ο έως τον 18^ο αιώνα, τόμος  Α΄, Πάτρα, εκ. ΕΑΠ, Πάτρα 1999

 

 

Bertein Serge – Milza Pierre, Ιστορία της Ευρώπης, από τη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία στα Ευρωπαϊκά κράτη, τόμος Α΄, μτφρ. Αναστάσιος Δημητρακόπουλος, εκδ. Αλεξάνδρα, Αθήνα 1997

 

Burns E. M., Ευρωπαϊκή ιστορία ο Δυτικός πολιτισμός: νεότεροι χρόνοι, μτφρ. Τάσος Δαρβέρης, εκ. Επίκεντρο Α.Ε.,  Θεσσαλονίκη 2006

 

 

Le Goff Jacques, Το πουγκί και η ζωή, οικονομία και θρησκεία στον Μεσαίωνα, μτφρ. Νίκος Γκοτσινάς, εκδ. Κέδρος, Αθήνα 2003

 

Maurois Andre, Ιστορία της Γαλλίας, τόμος Α΄, μτφρ. Κοσμάς Πολίτης, εκδ. Όμηρος

 

Weber Max, Η προτεσταντική ηθική και το πνεύμα του καπιταλισμού, μτφρ. Δημοσθένης Κούρτοβικ, εκδ. δημοσιογραφικός οργανισμός Λαμπράκη, (για την εφημερίδα “ΤΟ ΒΗΜΑ”)