«Αναλύστε τις διεκδικήσεις των εργατικών στρωμάτων και το ρόλο τους στο πολιτικό προσκήνιο των Ευρωπαϊκών χωρών από τη Γαλλική Επανάσταση μέχρι τη Διάλυση της Πρώτης Διεθνούς (1876)»

2014-03-17 08:28

Εισαγωγή.

      Στην ιστορική περίοδο που θα αναφερθούμε, δηλαδή από το 1789 έως και το 1876, αρχίζει να διαφαίνεται ο ρόλος των εργατικών στρωμάτων και οι διεκδικήσεις τους. Την έως τότε ιστορική εξέλιξη για τη παγκόσμια ιστορία ήρθαν και μετέβαλαν η Βιομηχανική και Γαλλική Επανάσταση. Για πρώτη φορά, πλην της καθεστηκυίας τάξης και του κλήρου, πρωταγωνίστησε ο λαός με αποτέλεσμα η αστική τάξη αλλά και τα κατώτερα λαϊκά στρώματα να συμβάλλουν  καθοριστικά στο μετασχηματισμό της κοινωνίας και της πολιτικής.

      Στην εργασία αυτή θα γίνει αναφορά στο επαναστατικό κύμα που σάρωσε την Ευρώπη στα μέσα του 19^ου αιώνα. Θα δούμε ποιοι πρωταγωνίστησαν καθώς και ποιος ήταν ο ρόλος και οι διεκδικήσεις του πρώιμου εργατικού κινήματος. Κλείνοντας θα εξετάσουμε πώς το εργατικό κίνημα συνδέθηκε με τις αρχές του σοσιαλισμού, υπό την καθοδήγηση της Μαρξιανής φιλοσοφίας, και πώς διαμορφώθηκε η εργατική ταξική συνείδηση στη νέα βιομηχανική – καπιταλιστική κοινωνία.

 

1. Η βιομηχανική εξέλιξη στην Ευρώπη και ο αντίκτυπος στις κοινωνικές τάξεις.

      Όταν γίνεται λόγος για εργατικά στρώματα τη χρονική περίοδο της Γαλλικής Επανάστασης, πρέπει να διευκρινίσουμε ότι δεν υπήρξε συνειδητοποιημένη και οργανωμένη εργατική τάξη, ούτε εργατικό κίνημα με διεκδικήσεις, όπως αυτό που γνωρίσαμε μετά το πρώτο μισό του 19^ου αιώνα. Παρόλα αυτά, υπήρξε ένα μεταίχμιο στην εξέλιξη της εργατικής δομής της κοινωνίας, που δεν ήταν άλλο από τη Βιομηχανική Επανάσταση, κυρίως μετά το 1780.  Έκτοτε ο χαρακτήρας της εργασίας των μικροαστών και των λαϊκών στρωμάτων άρχισε να αλλάζει ριζικά. Η έως τότε χειρωνακτική, κατ‘ οίκον, ατομική ή μικροομαδική εργασία, έδωσε τη θέση της στην μαζική εργοστασιακή βιομηχανική παραγωγή. Οι μηχανές παραγωγής άλλαξαν τις Ευρωπαϊκές κοινωνίες· έφεραν πολύ κοντά τους εργαζόμενους που αντιμετώπιζαν κοινά προβλήματα, δηλαδή χαμηλά ημερομίσθια, άθλιες συνθήκες εργασίας και 14-18 ώρες καθημερινής απασχόλησης.

 

 

3

2. Γαλλική Επανάσταση, η απαρχή της ταξικής αναμέτρησης.

      Τα αυταρχικά καθεστώτα εκείνης της περιόδου, η συμπίεση των ημερομισθίων, η κρίση των κοινωνικών αξιών και η οικονομική ύφεση επέφεραν εξεγέρσεις και ανατροπές στο πολιτικό σκηνικό. Ο φόβος της οικονομικής χρεωκοπίας στην Γαλλία, η οποία εμφανιζόταν ως Ευρωπαϊκή υπερδύναμη, και η οικονομική κρίση της Γαλλικής μοναρχίας, άνοιξαν το 1789 μια νέα σελίδα. Η Ευρώπη είδε για πρώτη φορά μια επανάσταση ή μια τυπική υπόθεση αντίδρασης[1]  που έμελε να αλλάξει τον ρου της ιστορίας. Ο ιστορικός E. Hobsbawn αναφέρει μεταξύ άλλων ότι, εάν η οικονομία του 19^ου αιώνα δημιουργήθηκε από τη Βιομηχανική Επανάσταση, η πολιτική και η ιδεολογία της Ευρώπης διαμορφώθηκαν από την επίδραση της Γαλλικής Επανάστασης.[2]

      Το ξέσπασμα της Γαλλικής Επανάστασης, ενώ ξεκίνησε αυθόρμητα από τα καταπιεσμένα λαϊκά στρώματα με στόχο την ανατροπή της υφιστάμενης κατάστασης, έφερε τελικά στο προσκήνιο την αστική τάξη και το αστικό πρότυπο διακυβέρνησης όπως το γνωρίζουμε μέχρι σήμερα. Ο απλός λαός θεώρησε ότι μπορούσε να ανεβάσει το βιοτικό του επίπεδο εξαιτίας της παρέμβασης των αστών και της σύγκρουσής τους με το παλαιό καθεστώς και τους ευγενείς. Η κατάσταση όμως δεν εξελίχθηκε έτσι. «Η επικράτηση των αστών δεν προήλθε από τη μετωπική αντιπαράθεση με τους ευγενείς, αλλά μέσω ενός συμβιβασμού αυτών των δύο τάξεων απέναντι στα κατώτερα λαϊκά στρώματα και στους εργάτες οι οποίοι αποτελούσαν κίνδυνο για την καθεστηκυία τάξη».[3] Αυτή η αντιπαράθεση έμελε  πλέον να παγιωθεί ως μία μόνιμη αναμέτρηση των αστών και του προλεταριάτου, όπως ανέφεραν πολύ αργότερα στο κομμουνιστικό μανιφέστο οι Μαρξ και Έγκελς.

 

3. Η Ευρωπαϊκή αναδιάρθρωση του πρώτου μισού του 19^ου αιώνα.

α) Σύντομη αναδρομή.

      Η αυγή του 19^ου αιώνα βρήκε την επαναστατική Γαλλία να κυριαρχεί στο μεγαλύτερο μέρος της Ηπειρωτικής Ευρώπης υπό την αρχηγία του στρατηγού Ναπολέοντα Βοναπάρτη. Αυτή η βραχύβια Γαλλική ακμή κράτησε έως το 1814, όταν η επεκτατική πολιτική του Ναπολέοντα υπέστη οριστική ήττα ανοίγοντας το δρόμο για τη παλινόρθωση του παλαιού καθεστώτος, προ του 1789. Οι συνασπισμένοι αντίπαλοι της Γαλλίας, δηλαδή η Πρωσία, η Αυστρία, η Ρωσία και η Αγγλία συγκάλεσαν το 1814 το συνέδριο της Βιέννης με σκοπό την επαναχάραξη των συνόρων. Όλες οι δυνάμεις υπέγραψαν τη συνθήκη της Ιεράς Συμμαχίας προς αποφυγή νέων επαναστατικών γεγονότων,  πλην της τελευταίας.[4]

      Παρόλα αυτά, ο αντιδραστικός απολυταρχισμός δεν στάθηκε ικανός να σταματήσει τον ρου της ιστορίας. Αν εξαιρέσουμε τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα, με τα οποία  τα έθνη αγωνίζονταν για εθνική χειραφέτηση,  η νέα σοβαρή οικονομική κρίση, ιδιαίτερα στη δεκαετία του 1840, έφερε στο προσκήνιο νέες διεκδικήσεις, όπως εκείνες της αστικής τάξης που επιζητούσε πολιτικές μεταρρυθμίσεις και σύνταγμα και των κατωτέρων λαϊκών στρωμάτων που αξίωναν τη κοινωνική προστασία.

 β) ο ρόλος της εργατικής τάξης σε αυτή τη περίοδο.

       Στη Γερμανία του πρώτου μισού του 19^ου αιώνα δεν υπήρχε ιδιαίτερη οργανωμένη ταξική συνείδηση, ούτε εργατικές διεκδικήσεις, παρόλο που οι συνθήκες εργασίας ήταν άθλιες και η αυθαιρεσία των εργοδοτών απεριόριστη. Ταξική συνείδηση απέκτησαν οι γερμανοί εργάτες πολύ αργότερα, επηρεασμένοι από τους Μαρξ και Ένγκελς .[5]     

      Στη Μεγάλη Βρετανία το ενδιαφέρον των εργατών ήταν στραμμένο στην εκλογική μεταρρύθμιση. Το 1932 ο νέος νόμος και η εκλογική μεταρρύθμιση εξαπάτησε την εργατική τάξη προς όφελος των αστών, οι οποίοι εξέλεγαν περισσότερους αντιπροσώπους και τελικά κατάφεραν να διαχειρίζονται την εξουσία μαζί με τους αριστοκράτες. Η αντίδραση των εργατών, το επονομαζόμενο Κίνημα των Χαρτιστών, έλαβε επαναστατικό χαρακτήρα.[6] Απαιτούσε γενική και μυστική ψηφοφορία καθώς και βουλευτική αμοιβή έτσι ώστε να είναι σε θέση και τα φτωχά λαϊκά στρώματα να ασκούν το βουλευτικό αξίωμα.

      Στο Παρίσι τον Ιούλιο του 1830, σε μία επανάσταση που γεννήθηκε από την ένδεια και τη φτώχια, η τρίτη τάξη και οι εργάτες, έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην ανατροπή του καθεστώτος και στην προώθηση από τους αστούς της συνταγματικής μοναρχίας. Συνέπεια των επαναστάσεων του 1830 για πρώτη φορά, αναφέρει ο E.J.Hobsbawn, ήταν ότι οι φτωχοί εργαζόμενοι άρχισαν να ταυτίζονται με το νέο βιομηχανικό προλεταριάτο ως «εργατική τάξη».[7]         

      Ένα χρόνο αργότερα, στη Λυών, οι εργάτες στη μεταξουργία ξεσηκώθηκαν και απαίτησαν τη διατήρηση των μισθών τους και καλύτερες συνθήκες ζωής και εργασίας.[8] Αυτή χαρακτηρίστηκε ως η πρώτη μαζική εργατική αντίδραση η οποία κατεστάλη βίαια. Παρόλα αυτά, η αστική τάξη κατάφερε και εδραίωσε τη υψηλή κοινωνική της θέση, ενώ, από εδώ και στο εξής, τα κατώτερα λαϊκά στρώματα και το εργατικό κίνημα θα ήταν οι μεγάλοι αντίπαλοι των αστών, των ευγενών και της κεντρικής εξουσίας.[9]

 

4. Από την «Άνοιξη των λαών» στο «Κομμουνιστικό Μανιφέστο».

      Ανάμεσα στο 1815-1848 εκδηλώθηκαν στη Ευρώπη επαναστατικά κινήματα χωρίς ωστόσο να έχουν κοινούς στόχους και κοινό χαρακτήρα. Η πτώση του βιοτικού επιπέδου, η οικονομική κρίση και οι εθνικές διεκδικήσεις όλα αυτά τα χρόνια, οδήγησαν τους λαούς της Ευρώπης το 1848 σε ένα πρωτοφανές μαζικό επαναστατικό κίνημα, που όμως πολύ γρήγορα κατεστάλη. Τα αίτια των επαναστάσεων, οι οποίες χαρακτηρίστηκαν ως «Άνοιξη των Λαών», άγγιζαν κυρίως την εργατική τάξη η οποία αναδυόταν από τα φτωχά λαϊκά στρώματα. Οι αστοί που προτίμησαν τη κοινωνική σταθερότητα αποτραβήχτηκαν από αυτές τις επαναστάσεις οι οποίες τελικά δεν έλαβαν αστικό χαρακτήρα.[10]

      Την προδομένη από την έκβαση των επαναστάσεων, αδύναμη και χωρίς ηγέτες, λόγω των διώξεων, εργατική τάξη αγκάλιασε, ενδυνάμωσε και καθιέρωσε ως ιδεολογία ο «σοσιαλισμός». Αν και ως όρος προϋπήρχε, τον Φεβρουάριο του 1848 η δημοσίευση του Κομμουνιστικού Μανιφέστου των Γερμανών φιλοσόφων Καρόλου Μαρξ (1818-1883) και Φρειδερίκου Ένγκελς (1820-1895) έθεσε τη βάση ενός αδιάκοπου αγώνα του προλεταριάτου έναντι των κυρίαρχων τάξεων αναγάγοντας το εργατικό κίνημα σε διεθνιστικό.

 

 

5. Η συγκρότηση και η προσφορά της Α΄ Διεθνούς.

 

      Τις δεκαετίες 1860 και 1870 οι απεργίες κα τα συνδικάτα απαγορεύτηκαν αποτελώντας κίνδυνο για το κατεστημένο. Παρόλα αυτά, η ραγδαία αύξηση του εργατικού πληθυσμού, ο διεθνής χαρακτήρας που είχε λάβει και η πολιτικοποίησή του κάτω από τις αρχές του σοσιαλισμού, δημιούργησε στο Λονδίνο στις 28 Σεπτεμβρίου 1864 τη «Διεθνή Ένωση Εργατών».[11]  Παρ‘ όλες τις τάσεις (κυρίως η Μαρξιστική από τη μία πλευρά και από την άλλη η Αναρχική με εκπροσώπους τους Προυντόν και Μπακούνιν), η συμβολή της Α΄ Διεθνούς ήταν καθοριστική για το εργατικό κίνημα και το προλεταριάτο. Εμπνευστής και  καθοδηγητής της ήταν ο Κάρολος Μαρξ. Στην ιδρυτική διακήρυξη διατυπώνονταν όλες οι θέσεις του Κομμουνιστικού Μανιφέστου  για μια ενσυνείδητη εργατική τάξη όλων των χωρών.

 

      Το συνδικαλιστικό κίνημα ενδυναμώθηκε και στα Ευρωπαϊκά κράτη ιδρύθηκαν σοσιαλιστικά κόμματα. Οι απεργίες αυξήθηκαν και οι εργατικές διεκδικήσεις έγιναν τόσο δυνατές ώστε απέκτησαν επαναστατικό χαρακτήρα. Η περαιτέρω ανάπτυξη του συνδικαλιστικού κινήματος βασίστηκε στις αρχές της Α΄ Διεθνούς. Το 1871 επιβλήθηκε το πρώτο επαναστατικό καθεστώς καθοδηγούμενο από εργάτες του Παρισιού. Η γνωστή «Κομμούνα του Παρισιού» κατεστάλη με τον πιο βάναυσο τρόπο. Προκάλεσε όμως ένα εκρηκτικό, επαναστατικό κλίμα στην Ευρώπη και τρόμο στην αστική κοινωνία.  Παρόλο που το σοσιαλιστικό όραμα ήταν η πιο συγκροτημένη αντίδραση στον καπιταλισμό, απεναντίας δεν είχαν ωριμάσει ακόμα οι συνθήκες εκείνες οι οποίες που επέτρεπαν την καθιέρωσή του ως πολιτικό-οικονομικό σύστημα.  Η συντριβή της «Κομμούνας» βύθισε σε βαθιά αδράνεια το εργατικό κίνημα επί μακρό διάστημα.

 

       Δώδεκα χρόνια μετά την ύπαρξή της η Α΄ Διεθνής διαλύθηκε το 1876, λόγω εσωτερικών διαφωνιών. Ωστόσο έθεσε τις βάσεις για ένα νέο δυναμικό εργατικό κίνημα στο μέλλον που θα είχε διεθνιστικό χαρακτήρα.

 

 

           

 

 

Επίλογος.

Η βιομηχανική ανάπτυξη κατά τη διάρκεια του 19^ου αιώνα  καθώς και η δημογραφική αύξηση του πληθυσμού έφεραν αντιμέτωπες δύο εκ διαμέτρου αντίθετες τάξεις. Την αστική και την νεοσυσταθείσα εργατική τάξη. Η Γαλλική Επανάσταση, ως καταλύτης, άλλαξε τα πολιτικά και κοινωνικά δεδομένα  της εποχής φέρνοντας τους αστούς στο προσκήνιο. Με τη σειρά τους, οι αστικού τύπου διακυβερνήσεις με τη παράλληλη ανάπτυξη του καπιταλισμού, η οποία ευνοήθηκε από την εξάπλωση της Βιομηχανικής Επανάστασης, δημιούργησαν τις συνθήκες αντίδρασης των εργατών έναντι του αστικού-καπιταλιστικού κατεστημένου.

       Ο επαναστατικός άνεμος που σάρωσε την Ευρώπη κατά διαστήματα τον 19^ο αιώνα, είχε από τη μία ως αποτέλεσμα την αποτίναξη των καταδυναστευτικών καθεστώτων, τη δημιουργία εθνικών κρατών και την αστική διακυβέρνηση, ενώ από την άλλη καθιέρωσε ένα πολιτικό σκηνικό όπου η μεσαία και η εργατική τάξη οι οποίες πλήττονταν από την εξαθλίωση και την υποβάθμιση, αποτέλεσαν μόνιμο στοιχείο διαδραματίζοντας σημαντικότατο ρόλο στις εξελίξεις. Αρχικά, αν και δεν υπήρξε συνειδητοποιημένη εργατική τάξη συνείδηση, οι απάνθρωπες συνθήκες δουλειάς και κυρίως η εκμετάλλευση των εργατικών λαϊκών στρωμάτων από τον καπιταλιστικό πυρετό δημιούργησαν ένα αλληλέγγυο κλίμα και  μία εργατική τάξη, η οποία άρχισε να εκφράζεται και να διεκδικεί.

      Η σοσιαλιστική πρόκληση, που ήρθε να καλύψει το όραμα για μια δικαιότερη κοινωνία, έδωσε ώθηση στο εργατικό κίνημα και στη διεθνοποίησή του. Η ίδρυση της «Διεθνούς Ένωσης Εργατών» της Α΄ Διεθνούς, στις 28 Σεπτεμβρίου 1864 ήταν στη πραγματικότητα η πρώτη οργανωμένη προσπάθεια για να ενωθεί το εργατικό κίνημα σε όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη ενάντια στο διεθνές κεφάλαιο. Σκοπός της υπήρξε η ισχυροποίηση του προλεταριάτου, η κατάργηση της ιδιοκτησίας, το πέρασμα των μέσων παραγωγής στο λαό και η ανατροπή του καπιταλισμού. Μπορεί να μην πέτυχε όλους τους στόχους,  όμως έθεσε τις βάσεις για την υλοποίησή τους ή μη στο μέλλον.

 

 

 

 

 

8

Βιβλιογραφία:

 

Bertein S. – Milza P., Ιστορία της Ευρώπης 5^ος-18^ος αιώνας, τόμος 1: Από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία στα Ευρωπαϊκά κράτη, Αθήνα, εκ. Αλεξάνδρεια, 1997

 

των ιδίων, Ιστορία της Ευρώπης 1815-1919, τόμος 2: H Ευρωπαϊκή Συμφωνία και η Ευρώπη των Εθνών 1815-1919, εκ. Αλεξάνδρεια, 1997

Blanning W.  T.C. (Επιμέλεια), Ιστορία της σύγχρονης Ευρώπης, (μτφρ. Σπύρος Πλουμίδης), εκ. Τουρίκη

Burns E. M., Ευρωπαϊκή ιστορία ο Δυτικός πολιτισμός: νεότεροι χρόνοι, (μτφρ. Τάσος Δαρβέρης), εκ. Επίκεντρο Α.Ε., Θεσσαλονίκη, 2006

Hobsbawm E.,J., Η εποχή των Επαναστάσεων, 1789-1848, εκ. ΜΙΕΤ, Αθήνα 1997

του ιδίου, Ηεποχή του Κεφαλαίου, 1848-1875, εκ. ΜΙΕΤ, Αθήνα 1996

Ράπτης Κ., Γενική Ιστορία της Ευρώπης, τόμος  Α΄: Γενική Ιστορία της Ευρώπης κατά τον 19^ο και τον 20^ο αιώνα, εκ. ΕΑΠ, Πάτρα, 2000

 

Τσιρπανλής Ζ.Ν., Η Ευρώπη και ο κόσμος (1814-1914), εκ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1993